490 afọ mgbe mmeri ahụ gasịrị, mara ọhụụ nke nnukwu Tenochtitlan na otu n'ime ndị nchọpụta a ma ama, Prof. Anyị na-ewetara gị ya na mkparịta ụka nkịtị site na ebe nchekwa anyị!
Obi abụọ adịghị ya na otu n'ime akụkụ kachasị adọrọ mmasị nke ụwa pre-Hispanic bụ nzukọ ahụ ruru obodo ndị dị mkpa dị ka Mexico-Tenochtitlan. Eduardo Matos Moctezuma, onye ọkà mmụta ihe ochie na onye ọkachamara a ma ama n'ọhịa, na-enye anyị nghọta na-adọrọ mmasị banyere ọdịnala amaala nke Mexico City.
Amaghi Mexico. Kedu ihe ga - abụ ihe kachasị gị mkpa ma ọ bụrụ na ị ga - ekwu maka ọdịnala sitere na Mexico City?
Eduardo Matos. Ihe mbu aghaghi ichebara echiche bu idi adi, na oghere nke obodo ahu nwere taa, nke otutu obodo mepere emepe tupu oge Hispaniki nke dabara n'oge di iche. Okpokoro okirikiri nke Cuicuilco ka dị, akụkụ nke obodo nke nwere ụdị nhazi dị iche. Mgbe e mesịrị na oge mmeri ahụ, ọ ga-adị mkpa ịkpọtụ Tacuba, Ixtapalapa, Xochimilco, Tlatelolco na Tenochtitlan, tinyere ndị ọzọ.
MD Gịnị banyere ụdị ọchịchị ndị rụburu ọrụ ma obodo oge ochie ma alaeze ukwu ahụ?
E.M. Ọ bụ ezie na ụdị gọọmentị dị iche iche n'oge ahụ, anyị maara na na Tenochtitlan enwere iwu kachasị elu, tlatoani, onye na-elekọta ọchịchị obodo ahụ ma bụrụkwa onye isi alaeze ahụ n'otu oge ahụ. Nahuatl voice tlatoa pụtara onye na-ekwu okwu, onye nwere ike ikwu okwu, onye nwere iwu.
MD. Nwere ike ị chee na tlatoani arụ ọrụ na-adịgide adịgide ijere obodo ahụ, ndị bi na ya, na itinye aka na nsogbu niile mere gburugburu ya?
E.M. Tlatoani nwere ndụmọdụ, mana okwu ikpeazu bụ nke ya. Dịka ọmụmaatụ, ọ dị mma ịmara na tlatoani bụ onye na-enye iwu ka e bipụta mmiri n'obodo ahụ.
N'ịgbaso iwu ya, na calpulli ọ bụla ha haziri iji rụkọta ọrụ ọha; ụmụ nwoke ndị isi ha duziri rụziri okporo ụzọ ndị ahụ ma ọ bụ rụọ ọrụ dị ka ọwa mmiri. Otu ihe a mere na agha ahụ: maka mgbasawanye ndị agha Mexico ọtụtụ ndị agha chọrọ. N'ụlọ akwụkwọ, calmecac ma ọ bụ tepozcalli, ụmụ nwoke natara nkuzi wee zụọ ha dị ka ndị agha, nke ahụ bụ etu calpulli nwere ike isi nye aka ụmụ nwoke na mgbasawanye mgbasa nke alaeze ukwu ahụ.
N'aka nke ọzọ, e webatara ụtụ ahụ enyere ndị mmadụ meriri na Tenochtitlan. Tlatoani ekenyela ndị bi na ụtụ ụtụ a maka ide mmiri ma ọ bụ ụnwụ.
MD A ga-eche na ọrụ nke ijikwa obodo na alaeze ukwu ahụ chọrọ usoro gọọmentị dịka ndị na-arụ ọrụ na ụfọdụ ụmụ amaala obodo ruo taa?
E.M. O nwere ndị na-ahụ maka nlekọta, nwekwara isi nke calpulli ọ bụla. Mgbe ha meriri otu ókèala, ha tinyere iwu a na-ahụ maka ịnakọta ụtụ na mpaghara ahụ na mbupu kwekọrọ na Tenochtitlan.
Calpulli, onye na-achị ya na-achịkwa ọrụ obodo, mana tlatoani bụ ọnụ ọgụgụ ga-adị mgbe niile. Ka anyị cheta na tlatoani na-eweta akụkụ abụọ dị mkpa: agwa ndị dike na itinye ego n'okpukpe; n'otu aka ọ na-ahụ maka akụkụ dị mkpa maka alaeze ahụ, mmụba ndị agha na ụtụ, yana nke ọzọ n'okwu gbasara ọdịdị okpukpe.
MD Aghọtara m na ọ bụ tlatoani mere mkpebi ndị dị mkpa, mana kedu maka okwu kwa ụbọchị?
E.M. Iji zaa ajụjụ a, echere m na ọ bara uru icheta otu ihe na-adọrọ mmasị: Tenochtitlan ịbụ obodo ọdọ mmiri, ụzọ izizi nke nkwukọrịta bụ ụgbọ epeepe, nke ahụ bụ ụzọ esi ere ahịa na ndị mmadụ; nyefe si Tenochtitlan na osimiri n'akụkụ obodo ma ọ bụ Anglịkan kpụrụ a dum usoro, a dum na netwọk nke ọrụ, e nwere a pụtara ọma ike iji, Tenochtitlan bụkwa a dị ọcha obodo.
MD A na-eche na ọnụ ọgụgụ dị ka nke Tenochtitlan mepụtara ọtụtụ mkpofu, gịnị ka ha ji ya mee?
E.M. Ikekwe ha na ha nwetara ohere site n'ọdọ mmiri ahụ ... mana m na-atụgharị uche, n'eziokwu, amabeghị etu ha siri dozie nsogbu nke obodo dị ihe dị ka puku mmadụ 200, na mgbakwunye na obodo ndị dị n'akụkụ osimiri dịka Tacuba, Ixtapalapa, Tepeyaca, were gabazie.
MD Kedu ka ị si akọwa nzukọ dị adị na ahịa Tlatelolco, ebe kachasị mma maka ikesa ngwaahịa?
E.M. Na Tlatelolco otu ndị ọka ikpe rụrụ ọrụ, ndị na-ahụ maka idozi esemokwu dị n'etiti mgbanwe ahụ.
MD Afọ ole ka ndị Colony wetara, na mgbakwunye na ụdị echiche, ihe onyonyo ọhụụ nke mere ka ụmụ amaala obodo ahụ kwụsị kpamkpam?
E.M. Nke ahụ bụ ihe siri ike ike ịkụnye, n'ihi na ọ bụ ọgụ na mgba n'ezie nke e were ụmụ amaala na ndị ọgọ mmụọ; a na-ewere ụlọ arụsị ha na omenala okpukpe dị ka ọrụ ekwensu. Ngwa ọrụ Spanish niile nke ụka na-anọchi anya ya ga-ahụ maka ọrụ a mgbe mmeri nke ndị agha gasịrị, mgbe ọgụ echiche na-ewere ọnọdụ. A na-egosipụta nguzogide nke ụmụ amaala n'ọtụtụ ihe, dịka ọmụmaatụ na ihe osise nke chi Tlaltecutli, nke bụ chi ndị a kanyere na okwute ma debe ihu na ihu n'ihi na ọ bụ Onyenwe nke Earthwa na nke ahụ bụ ọnọdụ ya na ụwa pre-Hispanic. . N'oge mmeri Spanish, ụmụ amaala ga-ebibi ụlọ arụsị nke aka ha ma họrọ okwute iji malite iwu ụlọ nke ndị colonial na ndị sista; Mgbe ahụ ọ na - ahọrọ Tlaltecutli ka ọ bụrụ isi maka ogidi ndị colonial wee malite ịkpụ ogidi dị n'elu, ma chebe chi dị n'okpuru. Akọwaala m n'oge ndị ọzọ ihe omume kwa ụbọchị: onye na-ewu ụlọ ma ọ bụ friar na-agafe: "hey, ị nwere otu nnukwu anụ mmiri gị n'ebe ahụ." "Echegbula, ebere gị ga-aga ihu ala." "Ah, mma, nke ahụ bụ otú ọ ga-esi gaa." Mgbe ahụ, ọ bụ chi nke nyere onwe ya nke kachasị ka echekwa ya. N'oge a na-egwupụta ihe na Onye isi obodo Templo na ọbụna na mbụ, anyị hụrụ ọtụtụ ogidi ndị colonial nwere ihe na ntọala ahụ, ọ na-abụkarị chi Tlaltecutli.
Anyị maara na nwaafọ ala ahụ jụrụ ịbanye na chọọchị ebe ọ bụ na ọ mara ya na nnukwu ebe. Ndị ụkọchukwu nke Spain wee nye iwu ka e wuo ogige buru ibu na ụlọ ekpere dị iche iche iji mee ka onye kwere ekwe kwenye ịbanye chọọchị n’ikpeazụ.
MD Ndi mmadu nwere ike ikwu banyere agbata ohia ndi obodo ma obu obodo ndi ozo na-eto na aghara aghara n’obodo ochie?
E.M. Ọfọn, n'ezie obodo ahụ, ma Tenochtitlan na Tlatelolco, bụ obodo ejima ya, nwere mmetụta miri emi n'oge mmeri ahụ, nke fọrọ nke nta ka ọ bibie, karịa ihe niile, ihe ncheta okpukpe. Naanị anyị hụrụ akara ụkwụ nke Onye isi obodo Templo site na oge ikpeazụ n'ala, ya bụ, ha bibiri ya na ntọala ya wee kesaa ihe ndị ahụ n'etiti ndị isi Spanish.
Ọ bụ n'ihe owuwu okpukpe ka mgbanwe mbụ mere na mbụ. Nke a na - eme mgbe Cortés kpebiri na obodo ahụ ga-aga n'ihu ebe a, na Tenochtitlan, na ọ bụ ebe a ka obodo Spanish na - ebili; Tlatelolco, dị ka a pụrụ isi kwuo ya, amụrụ ọzọ ruo oge ụfọdụ dị ka ụmụ amaala nke gbara ókèala colonial Tenochtitlan. Nke nta nke nta, ụdị, ọdịdị Spanish, malitere ịmalite, na-echefughị aka ụmụ amaala, onye ọnụnọ ya dị ezigbo mkpa na ngosipụta ụlọ niile nke oge ahụ.
MD Ọ bụ ezie na anyị maara na ụwa ọdịbendị ọdịnala bara ọgaranya na-emikpu onwe ya na njirimara ọdịbendị nke mba ahụ, na ihe niile nke a pụtara maka njirimara, maka nguzobe nke mba Mexico, m ga-ajụ gị ebe anyị ga-amata, na mgbakwunye na Templo-Mayor, Kedu ihe na-echekwa ihe ịrịba ama nke obodo ochie nke Tenochtitlan?
E.M. Ekwenyere m na enwere ihe ndị pụtaworo; n'oge ụfọdụ ekwuru m na chi ochie ahụ jụrụ ịnwụ na ha malitere ịpụ, dị ka nke Onye isi obodo Templo na Tlatelolco, mana ekwenyere m na e nwere ebe ị nwere ike ịhụ n'ụzọ doro anya "ojiji" nke ihe osise na ihe ndị gara aga tupu oge Hispanic, nke bụ kpomkwem ụlọ nke Counts nke Calimaya, nke bụ taa Museum of Mexico City, na Calle de Pino Suárez. A na-ahụ agwọ ahụ n'ụzọ doro anya n'ebe ahụ yana, na njedebe nke narị afọ 18 na mmalite nke narị afọ nke 19, a hụrụ ihe ọkpụkpụ na ebe a. Don Antonio de León y Gama na-agwa anyị, na ọrụ ya bipụtara na 1790, nke bụ ihe ndị pre-Hispanic nwere ike ịmasị n'obodo ahụ.
N'afọ 1988, a hụrụ Moctezuma I Stone a ma ama ebe a na Archdiocese ochie, n'okporo ụzọ Moneda, ebe a na-alụ ọgụ, wdg, yana nke a na-akpọ Piedra de Tizoc.
N'aka nke ọzọ, na ndị nnọchi anya Xochimilco e nwere chinampas nke sitere na Hispanic; A na-asụ asụsụ Nawatụl na Milpa Alta, ndị agbata obi na-agbachitere ya nke ọma n’ihi na ọ bụ asụsụ bụ́ isi a na-asụ na Tenochtitlan.
Anyị nwere ọtụtụ okwu, na ihe kachasị mkpa ikwu okwu bụ Shield na Flag, dịka ha bụ akara Mexico, ya bụ, ugo na-eguzo na kaktus na-eri agwọ ahụ, nke ụfọdụ akwụkwọ na-agwa anyị na ọ bụghị agwọ, kama ọ bụ nnụnụ, ihe dị mkpa bụ na ọ bụ akara nke Huizilopochtli, nke mmeri nke anyanwụ megide ike abalị.
MD Kedu akụkụ ndị ọzọ nke ndụ kwa ụbọchị ka ụmụ amaala na-egosipụta onwe ha?
E.M. Otu n’ime ha, dị ezigbo mkpa, bụ nri; anyị ka nwere ọtụtụ ihe nke mmalite Hispanic ma ọ bụ ma ọ dịkarịa ala ọtụtụ ihe ma ọ bụ osisi ndị a ka na-eji. N'aka nke ọzọ, enwere ndị na-ekwusi ike na ọchị ndị Mexico na-achị n'ọnwụ; Mgbe ụfọdụ m na-ajụ na nzukọ na ọ bụrụ na ndị Mexico na-achị ọchị mgbe ha hụrụ ọnwụ nke onye ikwu, azịza ya adịghị mma; na mgbakwunye, enwere nhụjuanya miri emi tupu ọnwụ. Na abụ Nahua gosipụtara nhụjuanya a nke ọma.
