Ekwensu ọwa bụ windo nke akụkọ ihe mere eme ebe anyị nwere ihe ùgwù nke ịkọwapụta mmalite nke mmepeanya na kọntinent anyị.
El Cañón del Diablo bụ, iji nkà mmụta ihe ochie na nkà mmụta ihe ochie na-ekwu okwu, otu n'ime saịtị ndị kachasị mkpa na steeti Tamaulipas na Mexico.
N'ime otu n'ime ime ime obodo dị na mgbago ugwu nke Sierra de Tamaulipas, ọwa mmiri bụ otu n'ime oge dị mkpa n'akụkọ ihe mere eme mmadụ: ịmụ iji mepụta ihe ị ga-eri. N'ebe ugwu a pụrụ iche, na nwayọ nwayọ nwayọ nwayọ nke were ọtụtụ puku afọ, ndị mbụ biri n'ókèala Tamaulipas malitere site na ọkwa nke ndị dinta na-agagharị agagharị na ntọala nke obodo ndị ọrụ ugbo na-anọkarị otu ebe, ekele maka ụlọ nke ahịhịa. ohia, karia nke oka (2,500 afo BC).
Nomadic na semi-nomadic dị iche iche nke oge ochie dịpụrụ adịpụ, yana ụfọdụ agbụrụ ndị chebere usoro ndụ mgbe ochie ruo oge akụkọ ihe mere eme, biri ọtụtụ narị ọgba na ebe obibi nkume nke dị ogologo ogologo ndagwurugwu ahụ, ma ebe ahụ ha hapụrụ ihe taa bụ ihe ndị dị mkpa. ihe ochie. Agbanyeghị, mmasị anyị lekwasịrị anya na ihe ngosi ọdịbendị kachasị dị ịtụnanya, nke nụchara anụcha na nke enigmatic nke ndị nna nna anyị: eserese ọgba nke Canyon Ekwensu.
AKWKWỌ AKISTKỌ
Nkwupụta izizi izizi gbasara eserese ndị a sitere na akụkọ sitere n'aka "Esparta" Corps of Explorers of Ciudad Victoria Secondary, Normal and Preparatory School, mgbe nyochachara emere na Sierra de Tamaulipas na Disemba 1941. Na akụkọ ahụ A kọwara “ọgba” atọ (ọ bụ ezie na ha bụ ebe ndobe adịghị ama ama) nwere eserese ọgba dị na Cañón del Diablo, na ọchịchị Casas.
Ọtụtụ afọ ka e mesịrị, n’agbata 1946 na 1954, onye America na-amụ banyere ihe mgbe ochie bụ Richard S. MacNeish, na-achọ ịkọwapụta mmepe nke ọrụ ugbo na mmalite nke ọka na kọntinent anyị, rụrụ ọrụ ihe mgbe ochie dị mkpa na ebe obibi nkume na ebe a na-edebe ihe ochie n’otu ugwu.
Site na ọrụ ndị a MacNeish guzobere maka Canyon Ekwensu usoro usoro usoro nke usoro ọdịnala itoolu: nke ochie na nke ochie nke Tamaulipas, usoro Diablo, laghachiri na 12,000 afọ BC. ma na-anọchite ndụ mbugharị mbụ nke nwoke America ahụ na Mexico; Ihe na-eso ya bụ Lerma, Nogales, La Perra, Almagre, Laguna, Eslabones na La Salta, rue mgbe ha jikọtara na mpaghara Los Ángeles (1748 AD).
Gaa Leta Ekwensu Canyon
N'ịmara akụkọ ihe mere eme - ma ọ bụ karịa nke ochie - nke Ekwensu Canyon, anyị enweghị ike iguzogide ọnwụnwa nke ịga leta otu n'ime oghere nke mmepeanya na mba anyị. Ya mere, anyị na Silvestre Hernández Pérez, anyị hapụrụ Ciudad Mante na-aga Ciudad Victoria, ebe anyị ga-esonyere Eduardo Martínez Maldonado, ezigbo enyi na ezigbo onye maara ọtụtụ ọgba na ebe ochie na steeti.
Site na Ciudad Victoria anyị jere okporo ụzọ na-aga Soto la Marina, na ihe dịka elekere elekere ka nke ahụ gasịrị, na ugwu mbụ nke Sierra de Tamaulipas, anyị tụgharịrị aka nri tinyere okporo ụzọ asaa ruru unyi nke dugara anyị n’obere obodo; Anyị si ebe ahụ gawa ruo ebe ikpeazụ anyị nwere ike iji gwongworo, bụ́ ebe a na-azụ ehi, ebe Don Lupe Barrón, onye na-elekọta ala ahụ na enyi Don Don ahụ, ji obiọma nabata anyị nke ukwuu.
N'ịkọwa ihe mere anyị ji bịa, o mere ndokwa ka nwa ya nwoke bụ́ Arnoldo, na Hugo, bụ́ nwa okorobịa ọzọ si ebe a na-azụ atụrụ, soro anyị gaa njem ahụ. N’otu ụbọchị ahụ, n’ime ehihie, anyị rigoro otu ugwu n’elu ugwu wee rịdata na ndagwurugwu jupụtara na ndagwurugwu gbadaruo ala ala oke osimiri, nke anyị gbasoro site na mmiri rue mgbe ya na Ekwensu ga - site na mgbe ahụ anyị gafere n'ebe ndịda na nwayọ nwayọ, ruo mgbe anyị rutere n'akụkụ nke mbara ihu alluvial nke gbagoro n'akụkụ aka ekpe nke iyi ahụ. Anyị mechara rute Planilla na Cueva de Nogales.
Anyị nyochara ozugbo, otu n'ime nnukwu ụlọ na nnukwu ebe obibi na Ekwensu Canyon, anyị chọtara na mgbidi mgbidi nke eserese ọgba, ọtụtụ n'ime ha amachaghị obere, belụsọ obere akara aka na-acha uhie uhie; Anyị hụrụ, na mwute, nnukwu ọnụọgụ ederede nke ndị dinta bụ ndị jirila uwe elu ahụ mee ụlọ.
N'echi ya n'ụtụtụ, anyị malitere iji ụkwụ gaa ebe amụrụ amị, iji chọpụta saịtị ndị ọzọ. Mgbe 2 kilomita nke ụzọ anyị na-achọta Cave 2, dị ka ọnụ ọgụgụ nke Esparta Group, na onye mgbidi ya abụọ nnukwu usoro nke "ihe odide" kwesịrị otuto, ha niile nwere agba uhie, nke mere nke ọma echekwara na ha yiri ka emeela obere oge gara aga . MacNeish kpọrọ ụdị eserese ndị a "akara ngosi", ya bụ, "akara akaụntụ" ma ọ bụ "akara ọnụọgụ", nke nwere ike ịnọchite anya usoro ọnụọgụ oge ochie nke ejiri akara na akara iji dekọọ mkpokọta ọnụọgụ , ma ọ bụ n’otu kalenda ọrụ ugbo ma ọ bụ kalenda na mbara igwe; MacNeish na-eche na ụdị “akara” a sitere na ọkwa mmalite, dị ka Nogales (5000-3000 BC).
Anyị na-aga n'ihu njem anyị site na ọwa nke ndagwurugwu ma na 1.5 kilomita mgbe e mesịrị, anyị nwere ike ịhụ Ọgba nke 3 na mgbidi kwụ ọtọ nke ugwu ahụ.Ọ bụ ezie na ha dị n'etiti 5 na 6 cm, ihe osise ọgba ndị a chọtara n'ime ebe obibi nkume a nwere nnukwu mmasị. Anyị hụrụ ọnụ ọgụgụ ndị dị ka chaman, kpakpando, ụmụ nwoke nọkwasịrị n'elu anụmanụ nwere ụkwụ atọ, ngwere ma ọ bụ ogwumagala, nnụnụ ma ọ bụ ụsụ, ehi, ihe ekike n'ụdị "wiil nwere anyụike" na otu agwa ma ọ bụ ọnụ ọgụgụ mmadụ nke yiri eyi mpi, nku ma ọ bụ ụdị edozi isi. Site na nnọchite nke onye na-agba ịnyịnya na "ehi", enwere ike naanị n'oge oge akụkọ ihe mere eme, MacNeish kwubiri na ndị Raisin India mere eserese ahụ na narị afọ 18.
Mgbe anyị jere ije ihe dịka 9 kilomita site na Planilla de Nogales, anyị mechara hụ Cave 1. Ọ bụ nnukwu oghere dị n'ime nkume dị ndụ nke ugwu.
E chebere ngosipụta nke oke nkume nke ọma, imirikiti n'ime ha dị na mbara igwe ma ọ bụ n'elu ụlọ nke ebe obibi ahụ. Enwere ike ịhụ okporo ụzọ, akara ahịrị, otu ahịrị na ntụpọ na ahịrị ndị nwere ike ịhụ, yana ọnụ ọgụgụ geometric nke, dịka nkọwa pụtara ọhụụ nke okwute rock, na-anọchi anya ọhụụ nke ndị dibia n'oge ọnọdụ nke mgbanwe nke mgbanwe.
Nakwa n’elu ụlọ, eserese abụọ jikọtara kpakpando n’ozuzu ya. Ikekwe eserese ndị a bụ ihe ndekọ nke ihe dị na mbara igwe nke mere ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ otu puku afọ gara aga, mgbe otu ihe okpukpu isii karịa Venus pụtara na kpakpando Taurus, nke a na-ahụ anya n'ehihie; N'akụkụ a, William C. Miller gbakọrọ na July 5, 1054 AD enwere njikọ dị egwu nke supernova na-enwu gbaa na ọnwa ọhụụ, supernova a bụ mgbawa nke nnukwu kpakpando nke kpatara nnukwu Cancer nebula.
N'elu ụlọ na n'elu mgbidi nke ebe a na-ekpuchi nkume a anyị na-ahụkwa obere ọnụ ọgụgụ obere aka na-esekarị, ụfọdụ n'ime ha nwere naanị mkpịsị aka anọ; n'ihu, ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ n'ala, bụ ihe osise ojii na-achọsi ike nke ihe na-egosi na ọ bụ mbe mbe.
Mgbe anyị na-alaghachi n'ogige ahụ, n'oge njem anyị mere ngwa ngwa mmiri n'ihi oke okpomọkụ, nlọghachi nke anyanwụ na ịkpụ akwa na akwa; Egbugbere ọnụ anyị malitere ịkwapụ, anyị jere ụkwụ ole na ole n’anyanwụ wee nọdụ ala ka anyị zuo ike n’okpuru ndò nke pọpla, na-eche na anyị na-a aụ nnukwu iko oyi na-enye ume ọhụrụ.
Obere oge tupu ha erute na mpempe akwụkwọ, otu n’ime ndị nduzi kwuru na ọnwa isii gara aga otu onye ikwu ha zoro ite mmiri rọba n’ime ụfọdụ nkume iyi; Ọ dabara nke ọma, ọ chọtara ya ma si otú ahụ belata ntakịrị akpịrị ịkpọ nkụ anyị nwere, n'agbanyeghị agbanyeghị isi ísì ụtọ na ụtọ nke mmiri mmiri ahụ. Anyị malitere njem ọzọ, anyị rịgoro Planilla, were ihe dịka 300 m gaa ebe a mara ụlọikwuu, atụgharịrị m ịhụ Silvestre, onye na-abịa mkpọda ahụ ihe dịka 50 m n’azụ.
Agbanyeghị, obere oge anyị rutere n'ogige ahụ, ọ tụrụ anyị n'anya na Silvestre abịaghị n'oge, ya mere anyị gara ozugbo ịchọ ya, mana enweghị ike ịchọta ya; Ọ dị anyị ka ihe ịtụnanya na ọ gafere ụzọ dịtụ anya site na ogige ahụ, ma ọ dịkarịa ala, echere m na ihe ka njọ emeela ya. Ebe m na-erughị otu lita mmiri, ekpebiri m iso Don Lalo nọrọ otu abalị ọzọ na La Planilla, agwara m ndị ndu ahụ ka ha jiri ịnyịnya laghachị n'ụlọ ebe anyị na-azụ anụ iji rịọ maka enyemaka na iji mejupụta mmiri.
N'echi ya, n'isi ụtụtụ, emepere m otu mkpọ ọka ka m drinkụọ mmiri mmiri ahụ, mgbe obere oge gachara, m tiri mkpu ọzọ na Silvestre, na nke ugbu a ọ zara, ọ chọtala ụzọ ya!
Mgbe e mesịrị, otu n'ime ndị na-eduzi ịnyịnya ji mmiri 35; Anyị na-a drankụ ihe ọ weụ untilụ ruo mgbe afọ juru anyị, anyị zoro otu ite mmiri na nkume nke ebe obibi ahụ ma hapụ thedị ahụ. Arnoldo, bụ onye kpọbatara ụmụ anụmanụ ndị ọzọ wee bịa nyere anyị aka, hapụrụ ụzọ ọzọ ebe ahụ, ma na ndagwurugwu ahụ ọ hụrụ ụzọ anyị wee laghachi.
N’ikpeazụ, mgbe awa atọ na ọkara gachara, anyị laghachi n’ebe a na-azụ anụ; Ha nyere anyị nri na-atọ ụtọ dị ebube, ma si otu a kasie anyị obi, anyị kwụsịrị njem anyị.
Mmechi
Ọnọdụ siri ike anyị bi na Canyon Ekwensu, ebe dị anya site na nkasi obi ndị a na-ahụkarị, kụziiri anyị ezigbo ihe anyị kwesịrị ịmaworị: ọ bụ ezie na anyị nwere ọtụtụ ahụmịhe dịka ndị njem, anyị ga-emerịrị ihe nchebe dị oke egwu. N'ọnọdụ ndị yiri nke a, ọ ga-adị mma ibute mmiri mgbe niile karịa ka ị chere na ịchọrọ, yana ịfụ ụda iji mee ka ị nụ onwe gị ma ọ bụrụ na ị furu efu, ma ọlị, ma ọlị, hapụ otu n'ime ndị njem njem naanị ma ọ bụ leghara ha anya.
N’aka nke ọzọ, anyị n’enweta n’anụ ahụ anyị nhụjuanya nke ndị nna nna anyị hà ga-enwerịrị, nke doro anya na okike, n’ọgụ ha na-adị kwa ụbọchị ịlanarị n’ala ndị a kpọrọ nkụ nke nwere ọnọdụ ibi ndụ siri ike. Ikekwe nhụjuanya ahụ iji lanarị nwoke a na-amanye tupu oge ochie, na mbido, iji ngosipụta nke nkume dị ka ntụ aka elu ala iji gosipụta mmiri, ma mesịa debe ndekọ nke oge nke oge na ịkọ ọbịbịa nke ogologo oge-nke oge mmiri ozuzo, na-ekwupụta ihe mmụta dị mgbagwoju anya na nkume site na nke ọ gbalịrị ịkọwapụta ebumpụta ụwa ndị na-agbanahụ na nghọta ya na nke a na-arịọ maka iji ụgwọ ọrụ. Ya mere, ejiri mmụọ ya, echiche ya na ọhụụ nke ụwa weghaara ya na oyuyo ndị dị na okwute, ihe onyonyo bụ, n'ọtụtụ ọnọdụ, naanị ọgbụgba ama ama anyị nwere maka ịdị adị ha.
