Ayutla, n'agbanyeghị oge, na-akwado ọdịnala oge ochie nke Hispaniki n'ihi iche iche nke ebe ala ya nwere. Ayutla, obodo Mixe, nke a na-eme mmemme nke ndị nwụrụ anwụ, bụ ugwu dị iche iche, n'agbata oke ikuku na oke ọhịa, bụ obodo Mixe ebe a na-eme mmemme nke ndị nwụrụ anwụ n'ụzọ pụrụ iche.
N'ime ndagwurugwu miri emi nke Zempoaltepetl knot guzobere n'ebe ugwu ọdịda anyanwụ nke steeti Oaxaca, biri na Mixes, bụ́ agbụrụ nke iji ọdịnala ya miri emi karị. Ewezuga ole na ole, ndị Mixe dị na elu ugwu mkpọda ugwu na ugwu ndị nwere ugwu dị elu karịa oke osimiri dị n'etiti 1,400 na 3,000 m. Ọnọdụ ala na osimiri na-asọba na-eme ka nkwukọrịta sie ike na mpaghara a, nke mejupụtara obodo 17 na obodo 108, nke kachasị mkpa bụ Cotzocón, Guichicovi, Mazatlán, Mixistlán, Tamazulapan, Tlahuitoltepec, San Pedro na San Pablo Ayutla na Totontepec.
Mwakpo Spanish mbụ na mpaghara Mixe bụ Gonzalo de Sandoval rụrụ na 1522, emesia mpaghara ahụ bụ ọnọdụ nke mwakpo ndị na-esochi, otu n'ime nke dugara na njikọ nke ndị niile nke mpaghara ahụ: Mixes, Zoques, Chinantecs na Zapotecs.
N'ihe dị ka 1527 ndị Spanish meriri ndị India mgbe agha ahụ gbasasịrị ọbara, eziokwu a gosipụtara mmalite nke ọchịchị ha na mpaghara Mixe. Agbanyeghị, ndị ozi ala ọzọ ahụ nwere ihe ịga nke ọma karịa ndị agha na gburugburu 1548 ha malitere ọrụ ha nke izisa ozi ọma. N'ime narị afọ nke iri na isii, ógbè Dominican nke Oaxaca jisiri ike chọta ndị mmeri anọ na mpaghara ahụ, na ngwụsị narị afọ ahụ, ọgbakọ na Christianization nke ọtụtụ n'ime obodo enweela ihe ịga nke ọma.
N'ime obodo niile na ruo narị afọ nke iri na itoolu, ikekwe n'ihi ịdị mkpa akụ na ụba ya na enweghị ike ịnweta ya, ndị meriri elebara Mixe ókèala anya ma ọ bụ na-eleghara mmegharị mmekọrịta kachasị mkpa anya, ọ bụghị ruo mgbe Mgbanwe nke 1910 mgbe mgba maka nnwere onwe nke Oaxaca gụnyere isonye na ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke steeti.
N’oge anyị a agburu agbụrụ ahụ emikpu na nsogbu izugbe nke mba ahụ, ọkachasị na steeti Oaxaca. Mbugharị n'ịchọ ihe ndị ọzọ metụtara akụ na ụba dị mkpa ma gbahapụ ebe mmepe bụ ihe a na-ahụkarị nke na a na-ahapụkarị obodo ụfọdụ mgbe ndị bi na ha na-akwaga nwa oge.
Ngwakọta nke mpaghara oyi na-etokarị na ọka na agwa na ala mmiri ozuzo ha; N’ebe ụfọdụ ndi nwere ihu igwe dị ma ọ bụ nke na-ekpo ọkụ, ha na-aghakwa chili, tomato, ugu na nduku; agbanyeghị, n’ihi ihe isi ike n’ahịa ngwaahịa ndị a, nkesa ha ka na-adị n’aka ndị etiti. Site na echiche akụ na ụba, ihe ọkụkụ kachasị mkpa n'obodo a bụ kọfị, nke na-enye ha nnukwu ego, na barbasco, osisi ọhịa nke toro nke ukwuu ma resị ya ụlọ ọrụ kemịkalụ maka imepụta homonụ.
Ọ dị mkpa iburu n'uche na n'etiti ndị Mixes a ka nwere nzukọ okpukpe ọdịnala nke dabere na usoro ibu nke na-amalite site na topil ruo mgbe ọ ruru onye kachasị mkpa: onye isi obodo. Gwọ dị ukwuu ijide ụfọdụ ọnọdụ na-enye ha ohere ije ozi naanị otu afọ, n'agbanyeghị eziokwu na n'ọnọdụ ụfọdụ ntuli aka bụ nke atọ. Ọnọdụ ndọrọ ndọrọ ọchịchị dị ka ndị isi, ndị uwe ojii, kopora nke vara majors, ndị isi, ọchịagha, regidor de vara, onye na-elekọta ụlọ, onye isi ala na onye isi obodo, na-etinye aka n'okpukpe, ịbụ ihe dị mkpa maka ịrịgo ndọrọ ndọrọ ọchịchị iji rụọ ọkwa siri ike.
Kaosinadị, ọnọdụ a agbanweela n'afọ ndị na-adịbeghị anya n'ihi mpụta nke otu ndị otu Protestant etinyela aka n'ihe omume na mmemme nke emume ọdịnala na nke Katọlik. N'otu aka ahụ, otu ndọrọ ndọrọ dị iche iche emetụtala ọrụ ndọrọ ndọrọ ọchịchị, nke na-ahọpụta ọkwa ndị mmadụ ugbu a.
Alfonso Villa Rojas kwuru na 1956 na e nyere ọnọdụ nke ndị Mixes biri kemgbe ọtụtụ narị afọ, ojiji ha, omenala na nkwenkwe ha juputara na ndị lanarịrị tupu oge Hispanic. Ofufe nke chi ha ka na-adị ire: chi nke ifufe, mmiri ozuzo, àmụ̀mà na ụwa ka a na-ekwukarị n'ekpere na emume ha na-eme n'ebe nsọ dị ka ọgba, ugwu, isi mmiri na nkume ndị nwere ụdị pụrụ iche, A na-ahụta ha dị ka ihe nnọchianya nke ụfọdụ chi, ma ọ bụ opekata mpe otu ụlọ nke otu.
Oge iji mee emume na emume dị ọtụtụ, mana ọ bụ ihe omume ndị metụtara akara ndụ, ndị na-eme site na ọmụmụ rue ọnwụ, yana ndị na-esonye n'okpukpe. oru ugbo. Ọ bụ ihe na-adọrọ mmasị ịmara na otu nke mmadụ ole na ole na Mexico ka na-echekwa kalenda emume nke mejupụtara ụbọchị 260 yana ọnwa nke ụbọchị 13 na mmadụ ise elere anya dị ka ọdachi, onye ihe ọmụma na njikwa ya dị n'aka ndị ọkachamara, ndị na-agba afa na "ndị ọka iwu.
EGWU
Otu n'ime ihe ndị pụtara ìhè na omenala Mixe bụ egwu ya; na ngosipụta nke egwu ọdịnala na nke mestizo, ndị otu Mixe gosipụtara echiche niile nke agbụrụ ha.
Kemgbe oge Hispanic, iji ikuku na ngwa ọgụ bụ ọdịnala n'etiti ndị Mixes. Codices, ceramics, frescoes na chronicles na-agwa anyị gbasara ụdị ngwa ọrụ ha ji rụọ ọrụ, a makwaara nke ọma na ha mezuru ọrụ okpukpe, nke obodo na nke ndị agha. Agbanyeghị, egwu merikwara mmetụta nke Mmeri ahụ, yana ngwa egwu ọhụụ dịka opi, ịgbà na fifes, ụbọ akwara na vihuelas jikọtara chirimías, huéhuetl, snails na teponaztlis na-eweta ụda ọhụrụ.
Oaxaca na-ekerịta akụkọ ihe mere eme ogologo oge n’obodo ndị ọzọ nke Mexico, Oaxaqueños bụkwa ndị na-ahụ egwu n’egwuregwu ndị mepụtara ọmarịcha egwu. Di iche iche na egwu ndi amaala nke steeti a buru oke ibu; o zuru ezu icheta akụnụba nke gburugburu, ụdị na egwu ndị a na-agba egwu na Guelaguetza.
Ọ bụ Porfirio Díaz bụ onye lekọtara ịzụlite ụfọdụ ndị otu kachasị mma na steeti ya, wee nye Macedonio Alcalá –author nke waltzDios anwụghị anwụ, abụ Oaxacan site n'ụzọ-, ntụzịaka nke Conservatory na nkuzi egwu ọha na eze. Gangmụ amaala ndị amaala ahụ mechara maa mma karịa ma rụọ ọrụ dị oke mkpa n'obodo ndị Oaxaca, Morelos na Michoacán.
Egwu eruola oke mkpa n’etiti ndị Mixes; O nwere obodo di n’ime obodo ebe umuaka na amuta igu akwukwo dika okwu. N'ime ụfọdụ n'ime ha, obodo niile na-enyere aka mee ka ìgwè ahụ bụrụ nke kachasị mma na mpaghara ahụ, mana ebe ọ bụ na akụrụngwa dị ụkọ, ọ gaghị ekwe omume mgbe niile ịnweta ngwa ọhụụ ma ọ bụ jigide ndị dị ugbu a. Ya mere, ọ bụghị ihe a na-ahụkarị ịhụ ihe eji arụ roba, iberibe osisi, eri, ihe mgbochi taya na ihe ndị ọzọ rụzigharịrị.
Mpempe akwụkwọ nke ngwakọta ndị a sara mbara nke ukwuu ma akụkụ dị ukwuu nke ya nwere nkwupụta egwu dịka sones, syrups na egwu sitere na mpaghara ndị ọzọ nke mba ahụ, agbanyeghị na ha na-arụkwa ọrụ agụmakwụkwọ dị ka waltzes, polkas, mazurcas, nzọụkwụ abụọ, mpempe operas, zarzuelas na overtures. Ka ọ dị ugbu a, enwere ọtụtụ Mixes na-eto eto na-agụ akwụkwọ na Conservatory nke Mexico City nwere ikike a ma ama na-enweghị mgbagha.
Akụkụ nke ndị nwụrụ anwụ
Okirikiri nke ndụ na-ejedebe ọnwụ na Ngwakọta na-eche na nke ikpeazụ bụ naanị otu nzọụkwụ dị adị, ya mere a ga-emerịrị ụfọdụ emume. Mgbe ọnwụ ahụ mere, n’ebe ndị ikwu nke onye ahụ nwụrụ anwụ nọ mere ha na-eme ntụ ntụ n’elu ala ha na-fesa mmiri dị nsọ ma ga-adị ebe ahụ ruo ọtụtụ ụbọchị. A na-enwu ọkụ na kandụl na kandụl, n'ihi na ha chere na ìhè ha na-enyere mkpụrụ obi aka ịchọta ụzọ ha; A na-ekpe ekpere n'abalị niile na kọfị, mezcal na sịga na-enye ndị bịara ya. Ọnwụ nwatakịrị bụ ihe ọ forụ ma n'obodo ụfọdụ, ha na-agba egwu abalị dum n'ihi na ha chere na mkpụrụ obi ha agaala eluigwe.
Ka ọnwa Nọvemba na-abịa, nkwadebe na-ebido maka itinye onyinye nke ndị Mixes na-efe ndị nna nna ha, na-eme ha obi ụtọ ma chere ịkekọrịta ha mkpụrụ nke owuwe ihe ubi na ọrụ. Omenala a nke a na-emeghachi kwa afọ, na-esi ísì ụtọ nke ochie, na mpaghara a nwere njirimara pụrụ iche.
N'ime oke alụlụ nke ugwu, n'ụtụtụ oyi na-agwụ na ngwụsị Ọktọba, ụmụ nwanyị na-eme ọsọ ọsọ iji banye n'ahịa ma zụta ihe niile ha chọrọ maka onyinye: odo odo na marigolds ọhụrụ, aka ọdụm na-acha ọbara ọbara na nke kpụ ọkụ n'ọnụ wax na tallow, aromatic copal, oroma, apụl na-atọ ụtọ na guavas na-esi ísì ụtọ, sịga na ụtaba akwụkwọ.
Na oge ị ga-ata ọka, kwadebe mgwakota agwa maka tamales, nye iwu achịcha ahụ, họrọ ihe oyiyi ahụ, saa ákwà mgbochi ahụ ma gbanwee oghere ndị ahụ, nke kachasị mma bụ nnukwu tebụl n'ime ụlọ kachasị mkpa nke ụlọ ahụ. Egwú na-akwadebekwa; A na-eji nkwanye ùgwù emeso ngwa ọ bụla, a na-ehicha ya ma mee ka ọ dị ọcha ka a kpọọ ya na nnọkọ oriri na ọ partyụ ,ụ ahụ, n'ihi na edetu ọ bụla wepụtara njikọ nke ndị ikwu na-eweghachite na ntọala nke mmekọrịta nke ndị dị ndụ na ndị nwụrụ anwụ.
Na Ọktọba 31, ebe ịchụàjà ezinụlọ ahụ ga-achọrịrị okooko osisi na kandụl, na-esi ísì ụtọ na copal na nri, ihe ọ drinksụ drinksụ, mkpụrụ osisi na ihe ndị na-atọ ndị kwesịrị ntụkwasị obi ụtọ. Achịcha ahụ kwesịrị ka a kpọtụrụ ya aha pụrụ iche, nke ejiri okooko osisi shuga mara mma, ihu ndị mmụọ ozi mejupụtara aniline na ọnụ ya na-acha uhie uhie na nke geometric dị omimi nke egosipụtara ihe okike niile nke ndị na-eme achịcha. Abalị a bụ maka ntụgharị uche; ọ bụ naanị ịgbawa coral ebe a na-akpọ copal ọkụ na-emebi udo.
Ọ bụ ihe na-akpali mmasị ịmara na Mixes bụ otu n'ime ìgwè ole na ole ka nwere kalenda emume gụnyere ụbọchị 260, yana ọnwa nke ụbọchị 13 na ise dị ka ọdachi.
Ọ bụ ezie na n’oge anyị, ndị agbụrụ Mixe mikpuru onwe ha na nsogbu izugbe nke mba ahụ, ọ ka na-echekwa ọtụtụ ọdịnala ndị nna ochie ahụ.
N'ụbọchị mbụ nke ọnwa Nọvemba, ndị mmadụ na-apụ n'okporo ámá ịchọ ndị ikwu ha, a na-akpọ compadres ahụ ma a na-enye ha ure ọkụ na ọkụkọ ọkụkọ iji lụsoo oyi, yana agwa ọma bea, tepache na mezcal A na-eme ncheta, akwa arịrị, ịkwa emo maka ndị ikwu nwụrụ anwụ, ma eleghị anya onye otu ezinụlọ ga-ewute ma okwu a ga-apụta: “mkpụrụ obi ya siri ike ịbịa oriri a n'ihi na ọ nọrọ ilekọta ụlọ ya na elmucu amm (aha ndị Mixes nyere ruo hel), gbadata n’ebe ahu n’etiti uwa. Okwu a na-egosipụta echiche nke ụwa, echiche ụwa nke otu: ha ka na-etinye ifo na etiti ụwa dịka emere ya n'oge ndị Hispanic.
N’ụbọchị nke ndị nsọ niile, anwụrụ tamale, anụ ehi na-acha odo odo, azụ, oke, baajị na shrimp tamales dị njikere; okpukpu atọ ma ọ bụ anọ nke lita 80-tepache; otu ma ọ bụ abụọ ite nke mezcal, ọtụtụ ngwugwu nke sịga na akwụkwọ ụtaba Ndị otu a ga-ewe ụbọchị asatọ na ndị otu egwu na-akwadozi ịkpọ egwu nke ndị ikwu ha họọrọ na ụka na pantheon.
Ihicha ili na icho ha mma bu oru di nso; ikuku nke mpaghara a na-arara onwe ya nye ofufe: alụlụ na-agbasa na obodo ahụ ebe onye na-egwu naanị ya na-afụ opi n'ụzọ ọ gara. Na ụka, ìgwè na-egwuri egwu n'akwụsịghị akwụsị mgbe pantheon enwere ọtụtụ ọrụ: isi awọ nke ili na ala akọrọ na-amalite ịtụgharị na-acha odo odo nke okooko osisi na ili ejiri mma site na ịhapụ echiche pụrụ ịgba ọhịa iji wuo ebe kwesịrị ndị nwụrụ anwụ.
Imitatemụaka na-e imitateomi, na-egwuri egwu n'egwuregwu ụmụaka, na-ebute ọrịa ọdịnala oge ochie ma bido mmụta site na ịga site n'ụlọ ruo n'ụlọ na-eri onyinye: usoro nna ochie nke aka ndị nne na nne nne ha maara nke ọma, ndị na-echekwa ọdịnala, ndị na-emepụta nke Omenala, aka ndi amaala n’aho n’aho n’enye ndi ha nwuru anwu.
