Site na mmalite ya, mmadụ nwere mkpa ịmegharị echiche ya banyere ụwa; n'ihi nke a, ọ nọchitere anya gburugburu ebe obibi ya na nnukwu mgbidi okwute n'ime ọgba ma ọ bụ n'èzí, ma gosipụta ya na obere okwute a tụrụ atụ
Ngosipụta nka ndị a, eserese ọgba na ihe osise okwute, na mgbakwunye na ịmebe ihe nketa ọdịbendị mbụ, bụ otu n'ime ụzọ dị mkpa iji nweta ihe ọmụma maka ọha mmadụ nke anyị enweghị ndekọ ọ bụla.
Na Mesoamerica, a hụrụ njedebe na-enweghị atụ nke ihe atụ nke anthropomorphic nke ejiri ụrọ mee n'oge Formative (2 300 BC-100 AD), ọkachasị na etiti Mexico. Oge a gụnyere usoro dị ogologo nke ndị ọkachamara kewara na Lower, Middle na Upper, n'ihi ọdịbendị nke ha. Ọ bụ ezie na a chọtala mpempe akwụkwọ nke nwoke na nwanyị, ọtụtụ n’ime ha na-egosipụta amara na ịchọ mma nke ahụ nwanyị; Ebe ọ bụ na a chọtawo ha n'ubi ndị a zụlitere, ndị ọkà mmụta jikọtara ha na ala nke ala.
Ruo ugbu a, mpempe akwụkwọ kacha ochie nke dị na Mesoamerica (2300 BC), agbakebere na agwaetiti Tlapacoya, Zohapilco, na Lake Chalco, bụkwa nwanyị, dị ka ogwe osisi na obere ntakịrị afọ; Ebe ọ bụ na ọ naghị eyi uwe ma ọ bụ ihe ịchọ mma ọ bụla, ha na-egosi n'ụzọ doro anya njirimara mmekọahụ ha.
Ejiri obere ihe osise nwere njirimara mmadụ achọpụtara, maka ọmụmụ ihe n'ụzọ dị otu a: site na usoro imepụta ha, ụdị ịchọ mma ha, pasta nke ejiri mee ha, ọdịdị ihu na ọdịdị ahụ, data ndị dị mkpa iji nyochaa nyocha oge na mmekọrịta ya na ọdịbendị ndị ọzọ yiri ya.
Ọ dị mkpa iburu n'uche na ihe oyiyi ndị a, ọ bụ ezie na ha bụ akụkụ nke echiche efu, na-egosi atụmatụ pụrụ iche nke na a ga-ewere ha dị ka ezigbo ọrụ nka. N'ime "ụmụ nwanyị ndị a mara mma", dị ka a maara ha, nwanyị nwere oke ugwu nwere obere úkwù, úkwù sara mbara, ụkwụ bulbous na njirimara mara ezigbo mma pụtara ìhè, ha niile bụ ndị e ji mara usoro ịma mma ha. Iberibe ụmụ nwanyị na-agbakarị ọtọ; ụfọdụ nwere mgbịrịgba uwe mwụda ma ọ bụ traụza nwere ike ịbụ nke mkpụrụ, mana mgbe niile ka ekpughere ya. N'ihe banyere edozi isi, a na-ahụ ọtụtụ ihe dị iche iche: ọ nwere ike ịgụnye ụta, isi na isi.
Na ihe oyiyi nke ụrọ, enweghị ike ịnabata ya ma ọ bụrụ na ndị mmadụ na-egbugbu onwe ha ma ọ bụ na-eme ịchafụ; naaso, nkorɔfo bi nnyi hɔ a wobohu hɔn mbɔdzembɔ na mbabaa a wɔwɔ hɔn mu no. Ejiri ihe mgbochi na ahịrị ọcha, odo, ọbara ọbara na oji chọọ ihu ya na ahụ ya mma. Themụ nwanyị ahụ na-ese apata ụkwụ ha na atụmatụ geometric, okirikiri njikọ, na mpaghara akụkụ; ha nwekwara omenala nke ịkpụkọta akụkụ ahụ dum, na-ahapụ nke ọzọ ahụghị mma, dị ka ọdịiche ihe atụ. Ahụ ndị a na nnọkọ oriri na ọ showụ showụ na-egosi mmegharị nke gosipụtara n'ụzọ kachasị nnwere onwe na ndị na-agba egwu, ndị na-anọchi anya amara, ịma mma na nri mara mma nke ụmụ nwanyị.
Obi abụọ adịghị ya, e jikọtara omume ndị a n'ememe dị iche iche nke nsọpụrụ nke ihe ndị sitere n'okike, bụ nke egwu na ịgba egwu nwere ọrụ kachasị, ma bụrụ ngosipụta nke echiche ha banyere ụwa.
Ọ bụ ezie na ọ na-adị obere, a na-arụkwa ihe atụ nwoke ahụ, na-enwekarị maxtlatl ma ọ bụ trus na mgbe ụfọdụ na-enwe uwe ndị mara mma, ma ọ na-esikarị na-anọchi anya ya. Anyị maara maka iji ụfọdụ eriri maka imepụta uwe ha, anyị makwaara na eji mma na stampụ mara mma wee chọọ ha mma; N'otu aka ahụ, ọ ga-abụ na ha ji akpụkpọ anụ nke anụmanụ dị iche iche kpuchie onwe ha. Ọnụnọ nke mpempe akwụkwọ ndị a bụ ihe dị mkpa iji chọpụta otu mgbanwe dị na nzukọ mmekọrịta nke oge a si na-ewere ọnọdụ, ebe ọ bụ na ndị nwoke na-agụ nwoke na-enweta nnukwu mkpa na emume obodo; ihe nlere anya na nke a bu ndi dibia, ndi nwoke mara ihe omimi nke ogwu na ogwu, ndi ike ha di n'etiti ha na ndi mmadu. Ndi mmadu a na-achikota emume ndi obodo ma mgbe ufodu ha na-etinye ihe nkpuchi na njiri nke totem iji kpalite egwu na ikike, ebe ha nwere ike ikwu okwu na mmuo ha nochitere ma nweta ike ha na mmadu site na nkpuchi.
Ihe oyiyi ndị nwere ihu nkpuchi achọtara dị mma nke ukwuu, na ihe atụ na-adọrọ mmasị bụ nke na-ekpuchi mkpuchi nke opossum, anụmanụ nwere nnukwu mkpa okpukpe. Nnọchite anya nke contortionists bụ nkịtị; Onu ogugu mara nma nke acrobat nke kaolin, nke di nma nke oma, puru iche, nke di na Tlatilco dika olili nke shaman. Ihe odide ndi ozo kwesiri ekwesi bu ndi egwu, ndi ejiri ihe egwu ha mara: egwu, ntanaka, opi na opi, tinyere ndi nwere aru na iru aru. Duality, isiokwu nke na-ebilite n'oge a, onye nwere ike isi malite n'echiche nke ndụ na ọnwụ ma ọ bụ na dimorphism mmekọahụ, gosipụtara onwe ya na ọnụ ọgụgụ nwere isi abụọ ma ọ bụ ihu nwere anya atọ. A na-amata ndị na-egwu bọọlụ site na hip, ihu, na ndị na-echebe aka, yana n'ihi na ha na-ebu obere bọọlụ ụrọ. Chọ mma nke ahụ na-egosipụta oke ngosi ya na ebumnuche nke anụ ahụ - ihe nnọchianya ọ bụghị naanị ịma mma kama ọkwá - na mmebi ezé. Mgbanwe nke anụ ahụ sitere na oge seramiiki. ma a na-eme ya n’etiti ndị nile nke obodo ahụ. Site na izu mbụ nke ọmụmụ, mgbe ọkpụkpụ nwere ike ịkpụzi, a na-etinye nwa ahụ n'akụkụ akụkụ nke isi splin na-agbanye okpokoro isi ya, na ebumnuche nke inye ya ọdịdị ọhụrụ. Nwatakịrị ahụ nọrọ n'ụzọ ahụ ọtụtụ afọ rue mgbe enwetara ogo nrụrụ achọrọ.
Ajujuwo na odidi nke okpukpu ka egosiputara na ihe oyiyi, n'ihi n'eziokwu na eji aka aka eme ihe ndi ahu; Otú ọ dị, omume ọdịbendị a pụtara ìhè site na akaebe nke ọtụtụ ọkpụkpụ nke ọkpụkpụ a chọtara na-egwupụta, ebe a na-enwe ekele maka nrụrụ a. Ihe ọzọ dị mkpa na mpempe akwụkwọ ndị a bụ ntị ntị, mgbaaka imi, olu olu, pectorals na ọla aka dịka akụkụ nke mma ha. A pụkwara ịhụ akụkụ a nke ọdịnala ndị Mesoamerican na olili, ebe ọ bụ na a na-etinye ihe ndị a na ndị nwụrụ anwụ.
Site na ihe oyiyi, enwere ike ịmatakwu banyere mmekọrịta dị n'etiti otu ọdịbendị na nke ọzọ, dịka ọmụmaatụ, mmetụta nke ụwa Olmec na ndị ọzọ nke ọdịnala Mesoamerican, n'ụzọ bụ isi site na mgbanwe ọdịbendị, nke na-esikwu ike n'oge Middle formative (1200-600 BC).
Site na ngbanwe nke nzukọ ndi mmadu gaa na ndi mmadu nwere nsogbu - ebe a na-ekwusi ike banyere oru di iche iche na ndi oru ndi nchu aja - na iguzobe ebe a na-eme ememe dika ebe iji gbanwere echiche na ngwa ahia, ihe ihe oyiyi a gbanwere na mmepụta ya. Nke a mere na ngwụsị oge usoro (600 BC-AD 100), wee gosipụta ya na usoro nrụpụta na ogo nka nke obere ihe osise, nke edochiri edochi na enweghị ntụpọ mara mma nke ndị gara aga. .
