José Narciso Rovirosa Andrade mụrụ na 1849 na Macuspana, Tabasco. Ọ bụ onye ama ama na ụlọ ọrụ sayensị dị iche iche, onye ọrụ gọọmentị, ma nọchite anya Mexico na Paris Exposition nke 1889 na na Universal Colombian Exposition na Chicago, USA, nke 1893.
José Narciso Rovirosa Andrade mụrụ na 1849 na Macuspana, Tabasco. Ọ bụ onye ama ama na ụlọ ọrụ sayensị dị iche iche, onye ọrụ gọọmentị, ma nọchite anya Mexico na Paris Exposition nke 1889 na na Universal Colombian Exposition na Chicago, USA, nke 1893.
Na July 16, 1890, José N. Rovirosa hapụrụ San Juan Bautista, taa Villahermosa, na-aga na Teapa, na ebumnuche nke ime ka ihe omuma ya banyere osisi alpine nke dị na ndịda Mexico. Gafe mbara ala, osimiri, ngagharị na ọdọ mmiri were ya ụbọchị niile ma mgbe chi jiri, o ruru ala ugwu.
Site na ụzọ kachasị elu nke okporo ụzọ, na 640 mita n'elu oke osimiri, a na-achọpụta Osimiri Teapa miri emi, na n'ebe dị anya, ugwu Escobal, La Eminencia, Buenos Aires na Iztapangajoya, nke jikọtara site na ụdị ala ala. Na Iztapangajoya, ozugbo ozi nke dugara m na Teapa bịara mata, ụfọdụ ndị bịara ịjụ m banyere akụ nke ahịhịa. Ọchịchọ ahụ ịmata ihe abụghịrị m ihe ọhụrụ; Ahụmahụ dị ogologo kụziiri m na ndị na-amụtabeghị ama nke Spanish America na-ele ọmụmụ nke osisi anya na-enweghị nzube, ma ọ bụrụ na ebughi ya iji nye ihe ọhụrụ ọgwụgwọ, ka Rovirosa na-ekwu.
Na July 20, Rovirosa zutere Rómulo Calzada, onye nchọpụta nke ọgba Coconá ma kwenye inyocha ya n'etiti otu ụmụ akwụkwọ ya si Juárez Institute. Ha ji ụdọ na ubube hemp, ngwá e ji atụ ihe na obi ike na-enweghị nsọtụ, ndị ikom ahụ banyere n'ọgba ahụ na-eji ọkụ na kandụl na-enwu gbaa. Njem ahụ na-ewe awa anọ ma nsonaazụ ya bụ na ọgba ahụ ruru 492 m kewara n'ime ụlọ asatọ.
M nọrọ ụbọchị ole na ole na obodo Teapa, jupụtara na mmasị nke ụfọdụ ndị mejupụtara ndị kasị họrọ akụkụ nke ọha mmadụ. Enwere m ụlọ obibi dị mma, ndị ohu na-eje ozi, ndị na-ekwe nkwa iso m gaa njem m na-aga n'ọhịa, ha niile enweghị ego.
Mgbe m nọrọ ọtụtụ ụbọchị n’ọhịa, n’ehihie, anọ m na-ede ihe ndị kachasị atọ m ụtọ na njem m na akwụkwọ edetu m na ihicha maka ahịhịa m. Mpaghara mbụ m nyochara bụ osimiri dị n'akụkụ abụọ ahụ (…) mgbe ahụ, m gara mkpọda nke Coconá na ugwu ndị dị elu n'akụkụ aka nri nke Puyacatengo. N'ebe abuo ahihia bu oke ohia ma nwekwa udi di iche iche maka udi ha, maka ima nma na uda nke okooko osisi ha, maka omume oma nke enyere ha maka itinye ha aka na aku na uba ya na ndi nka.
Mkpụrụ ndị amịpụtara na Santa Fe Mine, ọla edo, ọla ọcha na ọla kọpa, na-egosipụta akụnụba e liri n'ugwu.
Ọ bụ ndị ụlọ ọrụ bekee na-egwupụta ihe ndị ahụ. Azọ ụgbọ mmiri na-eme ka ụzọ nke ọla ndị a na-echekwa na-aga na Osimiri Teapa, ebe a na-ebu ha n'ụgbọ mmiri wee buga ha n'ọdụ ụgbọ mmiri nke Frontera.
Otu ọkachamara na-enyocha ihe, José N. Rovirosa ahapụghị ihe ọ bụla na mberede: Onye njem na-eche echiche n'ihu enweghị ike ileghara uru nke njem njem anya, ma ọ bụ chefuo na ihe ịga nke ọma ya dabere na ihe ndị dịnụ, ya bụ, na sayensị na ihe ndị ahụ Ebumnuche ha iji chekwaa ahụike na ndụ; Ekwesịrị ịnye gị uwe kwesịrị ekwesị maka ihu igwe, hammock njem yana ụgbụ anwụnta, akwa roba, egbe ma ọ bụ egbe na mma bụ ngwa agha dị mkpa. Okwesiri ka obere kọbọdụ ọgwụ, barometer si na ụlọ ọrụ Negretti na Zambra dị na London, temometa na nlele mmiri mmiri ozuzo na-efu efu.
Nduzi na-ekerekwa òkè dị mkpa. Ndụmọdụ nyere m, m na-ahọrọ onye India na njem m, n'ihi na ọ bụ ogologo ntachi obi, enyi doci, onye hụrụ ndụ n'anya n'oké ọhịa, na-enye aka, nwere ọgụgụ isi na nke ọma, dịka ọ nweghị ihe ọzọ, ịrị ugwu ugwu ma gbadata. na ndagwurugwu (…) Ọ maara nnukwu ihe gbasara obodo ya ma dịkwa njikere mgbe niile ịdọ onye kachasị ya aka n'ihe egwu nwere ike itinye ya.
Ọ bụ ezie na osisi ndị ahụ na-adọrọ uche ya, ọ bụ oke ọhịa mere ka Rovirosa nwee ihe ijuanya. Mgbe ị na-ekiri oke oke ọhịa nke Tabasco, o siri ike ịghọta echiche banyere otu ụdị osisi ndị ahụla ọtụtụ narị afọ gara aga (...) Ọ dị mkpa ịbanye n'ime iji tụgharịa uche n'ihe ịtụnanya ya, iji nwee ekele maka colossi nke ụwa. akwukwo nri idi uku na ike nke ndi agha (…) Mgbe ufodu idere duu ma di nwayo nachi austerity na ebe ndi ahu; n'oge ndị ọzọ, a na-atụgharị ebube nke oke ọhịa n'ime nsị na-agba ume nke ifufe, na mgbagha na-ekwughachi na ọ na-ekwughachi, ugbu a egwu egwu nke ohia osisi, ugbu a abụ nke nnụnụ, na n'ikpeazụ oke mkpu nke enwe.
Ọ bụ ezie na anụ ọhịa na agwọ nwere ike bụrụ ihe iyi egwu, enweghị obere onye iro. Na mbara ala ọ bụ anwụnta na-ata nri, mana n'elu ugwu ahụ anwụnta na-acha ọbara ọbara, rollers na chaquistes na-ekpuchi aka ndị mmadụ na ihu iji suụọ ọbara ha.
Rovirosa kwukwara: chaquistes na-abanye ntutu isi, na-akpata mgbakasị ahụ, nke na-achọsi ike, nke na ikuku na-egbu ume karịa ka ọ bụ n'ezie.
Mgbe Rovirosa nwetachara ụdị nchịkọta dị iche iche, ọ gara n'ihu njem ya na ugwu dị elu. Asrị ugwu ahụ siri ike na-esiwanye ike n'ihi oke ugwu ahụ na echiche nke oyi. Ihe abụọ dọtara uche m n'ụzọ ahụ dị elu nke anyị na-eme; nguzogide nke ndị India na-ebu ngwugwu dị arọ na mbara ala siri ike, na ebumpụta ụwa dị ebube nke ịnyịnya ibu. Ọ dị mkpa ịga ogologo oge na azụ anụmanụ ndị a iji ghọta ogo mmụta nke ha nwere ike.
Na tebụl San Bartolo, ahịhịa na-agbanwe ma na-enye ụdị dị iche iche, gụnyere Convolvulácea nke Rovirosa kwuru, sị: A na-akpọ ya Almorrana, n'ihi ọgwụ ọgwụ e mere na ya. Dị njikere na naanị iburu ụfọdụ mkpụrụ n'akpa gị, ị ga-enweta ahụ efe site na ọrịa a.
Mgbe izu abụọ nke ịrụsi ọrụ ike na ikpokọta ọtụtụ mkpokọta nke ahịhịa nke ndị na-amụ banyere ihe ọkụkụ leghaara ịdị adị ya, injinia Rovirosa kwubiri njem ya. Ebumnuche anyị kwesịrị ịja mma bụ inye ụwa sayensị onyinye sitere na okike site na okike na mpaghara a mara mma nke ókèala Mexico.
Isi mmalite: Amaghi Mexico Nke 337 / Mach 2005
