O bu ihe nwute, imeputa nnukwu ebe obibi ebe oru, oru na onu ogugu ndi mmadu gbakoro, tinyere oke ohia na oke mmiri na-acho mmiri, na-eyi egwu ikpochapu Chihuahuan.
Ihe oyiyi anyị nwere nke ihe na-ekpebi, n'ọtụtụ dị ukwuu, akparamagwa anyị chere na ya na, n'ihi ya, ọgwụgwọ anyị nyere ya. Mgbe ha na-atụgharị uche n'ọzara, ọtụtụ mmadụ na-ahụkarị ọkụ na-enweghị atụ, nke na-adịghị mma ma dịkwa njọ, mana ọ bụrụ na ha elee ya anya site na ngaji, a ga-ahụta agba niile nke ụdịdị ahụ nke nwere ihe a na-adịghị ahụ anya na nsọtụ ya abụọ. Otu onye nụrụ okwu ahụ bụ "ọzara" wee chee ikpo ájá na-enweghị ngwụcha nke ifufe na-apụghị imeri emeri. Ọzara: otu okwu na "gbahapụrụ", "efu" na "ala nkpọnkpọ ebe", "alaeze nke ndị a dọọrọ n'agha", "alaeze nke akpịrị ịkpọ nkụ", "ókè dị n'etiti mmepeanya na ime ihe ike", ahịrịokwu na okwu na-achikota echiche ndị kachasịkarị banyere oghere a ihe dị mkpa maka akụkọ ntolite nke mba, usoro ọmụmụ ụwa na nhazi nke ihu igwe. Ebe ọ bụ na ala ha na ndị bi na ha pere mpe, akụnụba buru ibu na nke dịgasị iche iche ha na-ezo anaghị adịkarị enyo.
Ọ bụ ezie na ha mejupụtara otu ụzọ n'ụzọ atọ nke ụwa na ọkara nke mba anyị, oke ọzara so na mpaghara pere mpe amabeghị na nke bara uru. Osimiri Ukwu, Mojave, Sonoran, Atacama, kpọpụtara mpaghara mmiri kpọrọ nkụ nke kọntinent anyị, mana ọzara Chihuahuan bụ nke kachasị, nke kachasị dị iche iche, ma eleghị anya ọ dịkarịa ala mụọ. Nnukwu oghere a nwere ụlọ dị iche iche dị iche iche: akpa, ala ahịhịa, ikpere mmiri, mmiri mmiri, ndagwurugwu na ugwu ọhịa ndị na-etolite agwaetiti na nnukwu agwaetiti nke mbara igwe. Onye ọ bụla n'ime niche ndị a na-azụlite ụzọ ndụ dị ịtụnanya.
Ọzara a malitere ịmalite nde afọ ise gara aga, na Pliocene. Taa, rue ọdịda anyanwụ, mpaghara osisi jupụtara na nkume nke Sierra Madre Occidental na-erite uru mmiri site n'igwe ojii na-abịa site na Pacific Ocean, ebe ọwụwa anyanwụ nke Sierra Madre Oriental na-eme otu ihe ahụ na igwe ojii na-abịaru nso na Ọwara Oké Osimiri Mexico, maka ya mere nkezi mmiri ozuzo na-adịkarị n'etiti 225 na 275 mm kwa afọ. N'adịghị ka mpaghara ndị ọzọ kpọrọ nkụ, ọtụtụ mmiri na-apụta na ọnwa okpomọkụ nke July na September, nke, yana ogologo ya, na-emetụta ụdị anụ ọhịa ndị na-eto eto n'ebe ahụ.
Udi nke Chihuahuan Desert adighi agha na nha ya: World Wildlife Fund (WWF) na-enye ya ebe nke ato na mbara ala n'ihi otutu ihe di iche iche di iche iche, ebe o bu ulo nke 350 (25%) nke umu cacti mara amara nke 1,500. , ma nwekwaa agwa dịgasị iche iche dị n’ụwa. N'otu aka ahụ, ihe dị ka ụdị butterflies 250, 120 nke ngwere, 260 nke nnụnụ na gburugburu 120 nke mammals bi n'ime ya, ọ bụkwa otu n'ime obere ọzara n'ụwa nwere ọnụ ọgụgụ dị mkpa nke azụ, ụfọdụ n'ime ha bi na mmiri na-adịgide adịgide dịka Cuatro Cienegas, Coahuila.
Nchịkọta ọnụ ọgụgụ ahụ na-awụ akpata oyi n'ahụ, mana atụmatụ nlanarị nke kere ụdị ndụ dị iche iche dịkarịrị njọ karịa. Cheedị: osisi dị ka gọvanọ (Larrea tridentata) nke nwere ike ịnagide anwụ na-acha n’anaghị enweta otu ntapụ mmiri ruo afọ abụọ; awọ ndị na-ebelata ogwugwu, ma ọ bụ tadpole, ma bụrụ ndị a mụrụ dị ka ndị okenye ka ha wee ghara ịdabere na olulu mmiri maka ọmụmụ ha; ahịhịa ndị na-epupụta na mgbe ọ bụla mmiri ozuzo na-agbanwe ìhè gaa na nri ma, ụbọchị ole na ole gachara, ka ha daa ka ọ ghara ida mmiri dị mkpa ha; ọnụ ọgụgụ nke ngwere nke naanị ụmụ nwanyị na-amụpụta, ma ọ bụ karịa, na-eme ka ahụ sie ike, site na parthenogenesis na-enweghị mkpa maka nwoke na-azụ nwa; pere mpe na cacti ochie nke na-eto naanị n'ugwu dị n'ụwa, ma ọ bụ ihe na-akpụ akpụ na ihe mmetụta ọkụ n'akụkụ imi ha nke na-enyere ha aka ịchụ nta n'abalị. Nke a bụ ntakịrị akụkụ nke ihe anyị maara dị na Ọzara Chihuahuan, akụkụ dị nta nke anụ ahụ dị oke mkpa dị ebube, nke ejirila ọtụtụ nde afọ evolushọn ruo mgbe ọ ga-enwe nguzozi zuru oke.
Ọ bụ eziokwu na ihe ndị dị n’ala ịkpa siri ezigbo ike, ọ bụkwa eziokwu na anụ ahụ ha siri ezigbo ike. A na-ekwu na otu ụdị dị na mpaghara mgbe ihe ọ bụla ọzọ anaghị eme na mpaghara ahụ, ọzara Chihuahuan nwere ọnụ ọgụgụ dị elu nke njedebe n'ihi mkpụmkpụ mkpụrụ ndụ nke ọtụtụ mpaghara mpaghara ya. Àgwà a bụ nsọpụrụ, mana ọ na - egosikwa ngbanwe nke ndụ nke ndụ n'ihi na oghere nke otu ụdị hapụrụ mgbe ọ gafechara enweghị mgbanwe na ọ nwere ike ibute ndị ọzọ nsogbu. Iji maa atụ, onye nwe ụlọ na San Luis Potosí nwere ike kpebie iji ya rụọ ụlọ ma na-amaghị ama kpochapụ ụdị dị ka pactactactact cactus Pelecyphora aselliformis ruo mgbe ebighị ebi. Nkà na ụzụ emeela ka ụmụ mmadụ dịrị ndụ, ma o mebiela ihe ndị dị ndụ, na-adọkpụ njikọ nke mmekọrịta ma na-etinye ndụ ha n'ihe ize ndụ.
Na mgbakwunye na enweghị mmasị na ọbụna nlelị nke ọtụtụ ndị mmadụ banyere ọzara, ikekwe nnukwu mgbatị nke Ọzara Chihuahuan egbochila mmejuputa njikwa na njikwa ọmụmụ ihe niile. Nke a ga - abụ ihe mbụ dị mkpa iji dozie nsogbu ndị siri ike taa dị ka iji mmiri eme ihe na-enweghị isi.
N'aka nke ọzọ, mmemme ọdịnala, dị ka ịchụ anụ ụlọ, nwere ọdachi na ọzara ma, ya mere, ọ dị mkpa ịkwalite ụzọ ndị ọzọ zuru oke iji nweta ihe e ji ebi ndụ. Ebe ọ bụ na osisi na-eto nwayọ nwayọ n'ihi enweghị mmiri - oge ụfọdụ, cactus cimita abụọ nke centimita bụ afọ 300 - nrigbu nke flora ahụ kwesịrị ịkwanyere oge ọ ga - ewe iji mụta nwa tupu ahịa ahịa. E kwesịkwara ịkọwa ya na ụdị ndị e webatara, dị ka eucalyptus, na-egbu ndị dị ndụ, dị ka poplar. Ihe ndị a niile metụta ọzara miri emi, ruo n’ókè nke na anyị ga-atụfu nnukwu akụ na ụba ọbụna tupu anyị amata ịdị adị ha.
Ilegharị anya n'ọzara Chihuahuan dị ka ịnyagharị n'oké osimiri nke ala na guamis: mmadu gha amata na o pere ezigbo mpe. N'ezie, n'akụkụ ụfọdụ nke San Luis Potosí na Zacatecas, nnukwu nkwụ na-achị ala ahụ, mana ọzara a bụkarị ogo nke gọvanọ bara ụba, mesquite, na osisi na ahịhịa ndị ọzọ na-enye nchebe maka ọtụtụ otu osisi na anụmanụ. Anụ ọhịa ya pụtara ìhè, n'ihi na ndò na mgbọrọgwụ nke ọhịa na-akwado ndụ dị iche iche dị ịtụnanya.
Ihu nke ala ndị a adịghị arara akụ na ụba ha ngwa ngwa: hụ site na mbara igwe ha dịkarịrị ntakịrị karịa ka ha chefuru echefu, imirikiti nke ụrọ ịnweta na-akwụsị na mberede site na ntụpọ nke uzuzu uzuzu. Ọzara na-ekpughe ihe nzuzo ya, na ọ bụ naanị mgbe ụfọdụ, nye ndị dị njikere idi okpomọkụ ya na oyi ya, ịga ije ebe dị anya ma mụta ibi ndụ site na iwu ya. Otú ahụ ka ndị mbido biri ebe aha ha belatara n’aha aha ha: Lomajú, Paquimé, Sierra de los Hechiceros Quemados, Conchos, La Tinaja de Victorio.
Ikekwe ihe mmasi a mụrụ site n'ìhè na-enwupụta na nkume, site na uri dị mfe nke ndị bi na ya, site na isi ọma nke gọvanọ wepụtara mgbe mmiri na-ezo, site na ifufe nke na-akpali igwe ojii kachasị mma n'elu ụwa, site na akara nke hapụrụ oge n’elu okwute, nke ụda na-awagharị n’abalị, nke ịgbachi nkịtị na ntị nke na-anụkarị nri obodo ma ọ bụ naanị ihe ịtụnanya a na-akpọ ifuru, ngwere, okwute, ebe dị anya, mmiri, iyi, ndagwurugwu, ikuku, ịsa ahụ. Ọchịchọ ghọrọ agụụ, agụụ ihe ọmụma… na ịhụnanya puru na atọ ndị a.
