Otu n'ime ogidi a na-apụghị ịgbagha agbagha nke oge a na-akpọ ọlaedo nke nkà mmụta ihe ochie Mexico bụ Dr. Alfonso Caso y Andrade, onye ọkà mmụta ihe ochie a ma ama nke amamihe ya, nraranye na ụkpụrụ omume ya n'ịrụ ọrụ nyocha ya, ma n'ọhịa ma na ụlọ nyocha, hapụrụ ọtụtụ akụ iwu izizi.
N'ime nnukwu ihe ọ hụrụ, obodo Monte Albán nke dị na Hispanic pụtara, ya na Tomb 7 dị ebube, yana ọtụtụ saịtị dị na Mixteca, dịka Yucuita, Yucuñidahui na Monte Negro, na Tilantongo. Ihe nchoputa ndi a bu otutu akwukwo, edemede, akuko, nzuko na akwukwo ndi a ma ama, ndi ka di nkpa maka omumu nke omenala Mesoamerican, karia ndi Zapotec, Mixtec na Mexico.
Don Alfonso Caso dị mkpa karịsịa na nyocha nke mpaghara ọdịnala nke Oaxaca; Malite na 1931, na ihe karịrị afọ iri abụọ, ọ raara onwe ya nye ọmụmụ nke Monte Albán, saịtị ọ hụrụ nke gbanwere n'ime ala ubi, nke nwere nnukwu osisi jupụtara na ahịhịa oge ochie. N'ihi ọrụ ya siri ike, nke ọ natara enyemaka ọ bụghị naanị nke ndị ọkà mmụta ihe ochie ndị ọzọ kamakwa nke ọtụtụ ndị ọkachamara na ọkachasị nke ndị ọrụ ụbọchị ndị bi ma ka dịrị ebe a dị ebube, ọ nwere ike ịchọpụta ihe karịrị iri abụọ n'ime narị ụlọ na ihe kachasị nnukwu obosara nke mejupụtara mkpọmkpọ ebe nke nnukwu obodo a na-akpọbu Hispanic. Otu ihe dị mkpa bụ ili 176 ahụ ọ nyochara, n'ihi na site n'ọmụmụ ya, ọ gbalịrị ịkọwa ụzọ ndụ nke ndị Zapotec na ndị Mixtec, nke a na-agụtaghị ụlọ a na-apụghị ịgụta ọnụ site na saịtị ndị ọzọ nke ọ gbatịpụrụ etiti ya, na mpaghara Mixtec na Ebe ochie nke Mitla, na Ndagwurugwu Oaxaca.
A na-ahụta Dr. Caso dị ka onye nnọchianya nke echiche dị ugbu a nke a na-akpọ ụlọ akwụkwọ ihe ọmụmụ ihe ochie nke Mexico, nke pụtara na ihe ọmụma nke ọdịbendị ndị dị elu nke Mesoamerican site na usoro nhazi nke ngosipụta ọdịbendị ha dị iche iche, dị ka nkà mmụta ihe ochie, asụsụ, ethnography, akụkọ ihe mere eme na omumu banyere onu ogugu ndi mmadu, ha nile mejuputara iji ghota ihe omimi nke omenala. Lọ akwụkwọ a kwenyere na uru nke iwughachi nnukwu ihe owuwu nke ọdịnala ndị ahụ, na ebumnuche nke ịmatakwu na igosipụta akụkọ ihe mere eme nke ndị nna nna anyị, ọkachasị n'anya ndị ntorobịa nke oge a. Maka nke a, ọ dabere na ọmụmụ ihe siri ike nke okwu dị iche iche, dị ka ihe owuwu nke ụlọ arụsị, obí eze na ili, seramiiki, ozu mmadụ, akwụkwọ nsọ, eserese, ihe okwute na ihe ndị ọzọ, nke Caso bịara ịkọwa mgbe ọtụtụ afọ nke ọmụmụ.
Otu n'ime onyinye ya kachasị mkpa bụ ịkọwapụta usoro ihe odide nke ọdịbendị ndị Hispanic nke Oaxaca, na-abịa ghọta ihe odide ndị Zapotec ji mee ihe kemgbe 500 BC, ịkpọ aha ndị mmadụ, ịgụta oge na kọọrọ ha mmeri ha, n'ihe odide ndị dị mgbagwoju anya a pịrị apị na nnukwu okwute. Oge ụfọdụ ka e mesịrị, na afọ 600 nke oge anyị, site na usoro ide ihe a, ha gụrụ oke mbuso agha ha n'ime obodo, na-achụrụ ụfọdụ ma na-adọrọ ndị isi ha n'agha, ihe a niile iji hụ na ịdị elu nke ndị Zapotec, onye isi obodo ya bụ Monte Alban.
N'otu aka ahụ, ọ tụgharịrị usoro ide akwụkwọ Mixtec, nke ndị mmadụ gosipụtara na akwụkwọ ejiri akpụkpọ anụ deer wee see ya na agba agba, iji kọọ akụkọ ifo banyere mmalite ya, mmalite ya site na ụwa na igwe ojii, osisi na nkume. , na ndekpọ akụkọ banyere mmadụ dị n'etiti ezigbo akụkọ na akụkọ ifo-nke ndị dị mkpa, dị ka ndị ụkọchukwu, ndị ọchịchị na ndị dike nke ndị ahụ. Otu n'ime ederede mbụ edepụtara bụ Map nke Teozacoalco, nke Dr. Caso si nwee ike ime ka mmekọrịta dị n'etiti kalenda oge ochie na nke iji ọdịnala anyị eme kwa ụbọchị, na-enyekwa ya ohere ịchọta mpaghara nke Mixtec ma ọ bụ usauusavi bi, ndị igwe ojii.
Ọ bụghị naanị na Oaxaca nwetara agụmakwụkwọ Caso, ọ mụtakwara ọdịnala na okpukperechi Aztec wee bụrụ otu n'ime ndị ọkacha mara ọkachamara. Ọ kọwapụtara ọtụtụ okwute ndị a ma ama nke na-anọchi anya chi dị iche iche nke etiti Mexico, dị ka Piedra del Sol, nke ọtụtụ ndị ọkà mmụta ndị ọzọ na-eche banyere ya n'oge gara aga. Caso chọpụtara na ọ bụkwa usoro calendrical, akụkụ nke ọdịbendị Mexico nke mgbọrọgwụ ya bụ akụkọ ifo ya sitere na ya. Ọ kọwakwara ókèala ókèala na ọtụtụ ihe omume metụtara chi nke ihe ọ kpọrọ Pueblo del Sol, ndị Mexico, bụ ndị na-achịkwa ọdịnihu nke ndị ọzọ nke ndị Mesoamerican n'otu oge dị nso na mmeri Hispanic. .
Ihe omumu ihe ochie nke Mexico nwere otutu ihe nye Don Alfonso Caso, ebe obu na, dika onye ohuru onye ohuru, o guzobere ulo oru ndi mere ka ogide nke ihe omumu ihe ochie, dika National School of Anthropology, nke o ji zuo otutu ụmụ akwụkwọ, gụnyere aha ndị ọkà mmụta ihe ochie na ndị ọkà mmụta banyere mmadụ nke ogologo nke Ignacio Bernal, Jorge R. Acosta, Wigberto Jiménez Moreno, Arturo Romano, Román Piña Chan na Barbro Dahlgren, nanị ịkpọtụ ole na ole; na Mexico Society of Anthropology, nke e mere iji kwalite mgbanwerịta echiche mgbe niile n’etiti ndị sayensị na-elekwasị anya n’ịmụ mmadụ.
Caso guzobere ụlọ ọrụ ndị ahụ nke na-ahụ maka nchebe nke ihe nketa ihe ochie nke ndị Mexico, dị ka National Institute of Anthropology and History na National Museum of Anthropology. Ihe omumu ya banyere omenala ochie mere ka o jiri ndi obodo ndi di ugbua choro ka amara ha na Mexico taa. Maka nkwado ya, ọ tọrọ ntọala National Indigenous Institute, otu nzukọ ọ ka na-agba ọsọ obere oge tupu ọ nwụọ na 1970, na ọchịchọ ya ịlaghachi azụ, dịka o kwuru, "ndị India dị ndụ, site na ịmara ndị India nwụrụ anwụ."
N'ụbọchị anyị, ụlọ ọrụ ndị Caso guzobere ka na-agbachitere n'etiti amụma ọdịnala mba, dị ka ihe ịrịba ama nke ọhụụ pụrụ iche nke ọkà mmụta sayensị a, onye naanị ọrụ ya, dị ka ya onwe ya ghọtara, bụ ịchọ eziokwu ahụ.
