Oh hey nke San Blas, na ihe efu ị na-akpalite oge gara aga ọzọ! Oge gara aga na-abụ onye ntị chiri na arịrịọ gị, na-ahapụ onyinyo abalị nke ụwa na-agbanye ọkụ: chi ọbụbọ na-ebili ebe ọ bụla.
"Oh mgbịrịgba nke San Blas, na-enweghị isi na-akpalite oge gara aga ọzọ! Oge gara aga na-anọgide bụrụ onye ntị chiri na ekpere gị, na-ahapụ onyinyo nke abalị abalị ụwa na-agagharị n'ìhè: chi ọbụbọ na-ebili ebe ọ bụla."
Henry Wadworth Longfellow, 1882
N'ime iri afọ abụọ gara aga nke narị afọ 18, onye njem ahụ, nke si n'isi obodo New Spain, hapụ obodo Tepic gaa n'ọdụ ụgbọ mmiri San Blas, maara na n'akụkụ ikpeazụ nke njem ahụ, ọ gaghị enwere onwe ya n'ihe egwu ọ bụla.
N’okporo ụzọ eze, nke jupụtara na okwute mmiri na oporo oyster, ụgbọ ibu ahụ malitere site na ndagwurugwu na-eme nri nke ụtaba, okpete na unere na-agha na mbara ala dị warara. Mpaghara na-atụ ụjọ n'ihi mmetụta na-emebi emebi nke ahịhịa ahụ nwere na ahụike nke "ndị bi n'ime obodo."
Okporo ụzọ a na-agagharị naanị n'oge ọkọchị, site na Nọvemba ruo Machị, n'ihi na na mmiri ozuzo ike nke ngọngọ nke estuaries dọkpụrụ okporo osisi cedar na-acha ọbara ọbara nke jere ozi dị ka àkwà mmiri.
Dị ka ndị nkụzi si kwuo, n'oge mmiri ozuzo, ọbụnadị na ụkwụ abụghị ụzọ dị egwu.
Iji mee ka usoro ahụ bụrụ ihe na-egbu mgbu, e nwere ebe anọ dị anya: Trapichillo, El Portillo, Navarrete na El Zapotillo. Ha bụ ebe ị ga-azụ mmiri na nri, rụzie wiil, gbanwee ịnyịnya, chebe onwe gị pụọ n'ihe egwu ndị na-apụnara mmadụ ihe, ma ọ bụ nọọ abalị n'oghere nke bajareque na nkwụ ruo mgbe chi ọbụbọ nyere ụkpụrụ iji gaa n'ihu.
Mgbe ha na-agafe àkwà mmiri nke iri, ndị njem ahụ gafere ụlọ nnu nke Zapotillo; ihe omuma nke sitere na otutu ihe mere ka uzo nke ugbo mmiri puta. Agbanyeghi na ahuru nrigbu nnu n'ọtụtụ ọgbakọ gara aga, na ọgbakọ nke Huaristemba, ndị a bụ akụ kachasị baa ọgaranya, ọ bụ ya mere ụlọ nkwakọba ihe eze ji dị ebe a. N’oge dị n’afọ a, ọ gaghị abụ ihe ijuanya na igbu mkpọrọhịhị ga-atụ anya ihu na ndị ọkwọ ụgbọ ịnyịnya ibu ga-ezute, ndị na-ebu ibu ọcha ha na Tepic n’elu ịnyịnya ibu.
Ọnụnọ nke obere ìgwè ehi na ewu, nke ụfọdụ ndị isi nke ụlọ ọrụ a na-edozi, mara ọkwa na Cerro de la Contaduría ga-amalite ịrịgo. N’elu elu, okporo ụzọ eze gbanwere ka ọ bụrụ okporo ụzọ nwere mkpọda kpọdara akpọda, nke nwere ụlọ nwere mgbidi osisi na nkwụ nkwụ, bụ nke dị n’akụkụ ugwu nke parish Nuestra Señora del Rosario La Marinera duru ya ga n’ogige ahụ.
San Blas bu "ihe siri ike" nke usuu ndi agha ya. Agbanyeghị na ọrụ agha na-agbachitere kachasị, ọ bụkwa ebe nlekọta na obodo mepere emepe nke mepụtara oge dị mkpa na azụmaahịa azụmaahịa na oge ụfọdụ. N’ebe ọdịda anyanwụ, isi ụlọ ọrụ ahụ mebere ogige ahụ; ke edem edere ye edem usụk, ẹda ẹbọp ufọk briki, emi mme etubom mme anamutom ye mme anyam ẹnyenede; ma n’akuku owuwa anyanwu were ukwu ulo uka.
Na esplanade, n’okpuru palapas, okpu nkwụ, ite ụrọ, mkpụrụ osisi nke ala, azụ na anụ a mịrị amị; Agbanyeghị, oghere a mepere emepe rụkwara ọrụ iji nyochaa ndị agha wee hazie ndị obodo mgbe ndị lekọtara anya, ndị na-adịgide adịgide n'akụkụ dị elu n'ụsọ oké osimiri, na-achọpụta ọnụnọ nke ụgbọ mmiri ndị iro na enyo nyere akara ngosi ahụ.
Riagegbọ ahụ ga-aga n'ihu, na-enweghị ịkwụsị kpamkpam, ruo mgbe ọ dị n'ihu ụlọ ọrụ na-ahụ maka ọdụ ụgbọ mmiri, nke fọrọ nke nta ka ọ bụrụ n'ọnụ ọnụ ugwu nke chere Pacific Ocean ihu, ụlọ nkume a bụ isi ụlọ ọrụ nke ndị agha na ndị isi obodo na-ahụ maka ijikwa ihe niile Ngalaba. N'ebe ahụ, ọchịagha ahụ ga-amata ndị bịara ọhụrụ ahụ; ọ ga-anata ntuziaka nke onye nnọchi anya ya na akwụkwọ ozi; ma ọ bụrụ na ọ nwere obi ụtọ na etinye ya ịkwụ ndị agha ya ụgwọ.
N'ime ogige ahụ, ndị costaleros ga-ebutu ngwaahịa ndị ahụ na nke mbụ ohere a ga-eziga ndị ọzọ na ndị agha n'ụsọ oké osimiri na Californias, na-ewere ha, ka ọ dị ugbu a, n'ọnụ mmiri echere maka nchekwa.
N'akụkụ ebe ugwu nke ụlọ ọrụ na-ahụ maka ọdụ ụgbọ mmiri, ụzọ ụzọ dugara San Blas "site n'okpuru", na ikpere mmiri nke El Pozo, ebe ndị ọkwá nkà nke ahụ nke maestranza na ịcha osisi, ndị ọkụ azụ na ụmụ ndị ahụ mara ikpe na 1768 jere ozi dị ka ndị ọbịa a manyere maka nhazi ọhụrụ ahụ nke onye ọbịa José Bernardo de Gálvez Gallardo na onye isi oche Carlos Francisco de Croix mere.
Cerro de la Contaduría bụ ebe ndị otu nọ n'ọchịchị na ọdụ ụgbọ mmiri ochie ahụ hapụrụ maka ụmụ nwoke ndị, n'ihi ọrụ ha, chọrọ idozi n'akụkụ ọdụ ụgbọ mmiri ahụ ma ọ bụ ndị agha na-ahụghị ya. N'abalị, karịa maka mweghachi nke ndị agha, jere ozi, na ìhè nke oriọna mmanụ, iji mezuo iwu na-aga n'ihu wee gaa n'ụlọ obibi ndị dị "n'okpuru".
San Blas bụ ọdụ ụgbọ mmiri na-asọ asọ, ebe ọ bụ na ndị na-anya ụgbọelu si Veracruz chere na El Pozo ga-enwe ike ichebe ọtụtụ ụgbọ mmiri, ma site na ebili mmiri ahụ, na site na nnabata nke piratical, ebe ọ bụ na ọnụ ọnụ olulu ga-adị mfe ngọngọ karịa dum ogologo nke mmiri. Ihe a na-apụghị ịmata na nyocha anya bụ na ala nke ọwa a na-agbanye ọla na, n'ime oge dị mkpirikpi, ájá ájá na-anọchite anya nnukwu ihe ize ndụ maka igodo. Vesselsgbọ mmiri ndị miri emi enweghị ike ịbanye n'ọdụ ụgbọ mmiri, na-ejigide ọtụtụ arịlịka n'oké osimiri na-ebu ma na-ebutu site na obere ụgbọ mmiri.
Otu ụlọ akụ ndị ahụ bara ezigbo uru mgbe a bịara n'ịrụ ọrụ ma ọ bụ ịmịkọta ụgbọ mmiri: n'iji oke ebili mmiri mee ihe, ọ kwụsịrị n'ọdụ ụgbọ mmiri ahụ mgbe mmiri ahụ lara, site n'ike nke ọtụtụ ụmụ nwoke, ọ dabere na ụfọdụ nke ndị a domes ewebata tow impregnated na tar ma ọ bụ taa na mbadamba nke mpụta lining, nke e mesịrị embetunado; ozugbo otu akụkụ gwụchara ya, ọ na-agbada n'akụkụ nke ọzọ.
Yargbọ mmiri San Blas abụghị naanị na-elekọta ụgbọ mmiri ndị okpueze Spanish, kamakwa ha mere ka ụgbọ mmiri ha dịkwuo elu. E guzobere osisi osisi n'elu akụkụ ebe etolite ahụ, nke a ga-adaba, site na olulu a gwuru n'ájá, ruo na mmiri ebe a na-etinye osisi ahụ. N'elu ala, n'okpuru osisi na osisi osisi, ndị nna ukwu dị iche iche duziri ihicha na igbutu osisi ahụ; ihe nkedo nke arịlịka, mgbịrịgba na mbọ; nkwadebe nke tar na eriri eriri. Ha nile nwere otu ebumnobi: igba egbe ohuru.
Iji chebe ọnụ ụzọ mmiri n'ọdụ ụgbọ mmiri ahụ, na Cerro del Vigía, "ụlọ mbata" e wuru iji chebe nnweta site n'okporo mmiri San Cristóbal. Na Punta El Borrego e wuru batrị; a ga-echekwa ụsọ mmiri dị n’agbata ebe abụọ ahụ site na mgbidi siri ike. N'ihe banyere mbuso agha na-abịanụ, ụlọ na-akwụ ụgwọ nwere, egbe ya, na mbara ala ya, egbe dị njikere imeghe ọkụ. N'ihi ya, na-enweghị mgbidi, ọ bụ obodo e wusiri ike.
Ọ bụghị ndị iro niile si n'oké osimiri pụta: ndị mmadụ gosipụtara ọrịa na-efe efe na-acha odo odo na tabardillo mgbe niile, na-akpata mmetụ nke ụyọkọ nke anwụnta, na oke iwe nke oke ifufe, na ọkụ na-enwu ọkụ nke ọkụ ọkụ kpatara n'elu ụlọ. na ebumnuche uru nke ndị ahịa "bayuquero" ndị maara nke ọma na ịdabere kpamkpam na mpụga. Ndị ọrịa, ndị na-enweghị ọzụzụ, ndị na-ebu agha na ndị agha ejikọtaghị ọnụ nọrọ ọtụtụ ụbọchị mmanya.
Dị ka ọdụ ụgbọ mmiri ndị ọzọ dị na New Spain, San Blas nwere mmụba ọnụ ọgụgụ buru ibu: ọnụ ọgụgụ dị ukwuu nke ndị ọrụ goro ọrụ na ogige mgbe a na-achịkọta ụgbọ mmiri; ndị "ndị njem ụgbọ mmiri" zutere n'ọdụ ụgbọ mmiri mgbe njem njem San Lorenzo Nootka na-achọ ịkwọ ụgbọ mmiri; Ndị agha na-agagharị na-ekpuchi isi ihe siri ike mgbe enwere ihe egwu nke mwakpo; ndị na-azụ ahịa bịara mgbe nnu dịlarị n'ụlọ nkwakọba ihe.
Ndị okpukperechi, ndị agha na ndị njem gabigara obodo nke ugwu mgbe ha chọrọ ịhapụ njem oge a na San Francisco, San Diego, Monterrey, La Paz, Guaymas ma ọ bụ Mazatlán. Na-agbagharị mgbe niile n'etiti ọgba aghara nke ngosi ahịa na ịgbachi nkịtị nke ịgbahapụ.
Isi mmalite: Mexico na Oge # 25 July / August 1998
