Ná ngwụsị nke narị afọ nke 20, ndị Mayan abịawo akọ na uche na-enye nsogbu. Omenala ha, ka dị ndụ, enweela ike itinye nkwụsi ike nke otu mba.
Ihe ndị mere na nso nso a emeela ka ọtụtụ ndị mata na ndị India dị, ndị a na-ewere dị ka ndị nwere akụkọ ifo, ndị na-arụ ọrụ aka ma ọ bụ belata ụmụ nke oge dị ebube. N'otu aka ahụ, ndị Mayan kesara echiche nke ụmụ amaala dịka njirimara ọ bụghị naanị ndị ọbịa nye ọdịda anyanwụ, mana ọ dị iche; Ha egosiputala ma katọọ ikpe na-ezighị ezi nke narị afọ gara aga nke enyere ha aka ma gosipụta na ha nwere ike ikpe ndị mestizo na ndị Creole gbara ha gburugburu ka ha meghee ọchịchị onye kwuo uche ọhụrụ, ebe uche nke ndị ka n'ọnụ ọgụgụ na-ahapụ ohere dị ùgwù maka uche nke ndị pere mpe. .
Oge magburu onwe ya nke ndị Mayans na akụkọ ihe mere eme nke nguzogide emeela ka ndị nchọpụta mụọ banyere taa ha na oge gara aga ha, nke gosipụtara ụdị ngosipụta mmadụ nke jupụtara na ike, mkpebi siri ike na ụkpụrụ ndị nwere ike ịkụziri ụmụ mmadụ; dị ka ibi ndụ kwekọrọ na ụmụ nwoke ndị ọzọ, ma ọ bụ ebumnuche ha nwere maka ibikọ ọnụ.
Autlọ Ọrụ Na-ahụ Maka Ọchịchị Na-ahụ Maka Ọchịchị nke Mexico achịkọtara nchegbu nke ọtụtụ ndị na-eme nchọpụta na-enwe mmasị na ọdịbendị millenlen a ma kpọkọta anyị na Center for Mayan Studies maka afọ 26. Seminar ọdịbendị Mayan na Kọmịshọn maka Ọmụmụ Akwụkwọ Mayan bụ ntọala nke Center for Mayan Studies; ha abụọ nwekọtara onwe ha ma mesịa mepụta ụlọ ọrụ ọhụrụ ahụ, kwupụtara na iwu kwadoro na nnọkọ nke Kọmitii Nka na ụzụ nke mmadụ na June 15, 1970.
Dr. Alberto Ruz, onye chọtara ili nke Templelọ Nsọ nke Akwụkwọ Nsọ na Palenque, sonyeere UNAM dị ka onye nyocha na Institute of Historical Research na 1959, n'agbanyeghị, n'eziokwu, ọ nọ na Seminarị Nahuatl Culture, nke Angel na-eduzi n'oge ahụ. Maria Garibay. N'afọ sochirinụ, site na nkwalite ya na Secretary General nke UNAM nke Dr. Efrén del Pozo, Nzukọ Seminar nke Mayan Culture malitere n'otu ụlọ akwụkwọ ahụ, nke si na ụlọ ọrụ ahụ zigara Ngalaba Nkà Ihe Ọmụma na Akwụkwọ Ozi.
Ejiri onye nduzi, onye nkụzi Alberto Ruz, na ụfọdụ ndị ndụmọdụ na-asọpụrụ: Hazie Seminar ahụ: ndị North America abụọ na Mexico abụọ: Spinden na Kidder, Caso na Rubín de la Borbolla. Ndị ọrụ nyocha ahụ e goro ọrụ amatalarị n'oge ha, dịka Dr. Calixta Guiteras na Prọfesọ Barrera Vásquez na Lizardi Ramos, yana Dr. Villa Rojas, bụ onye naanị ya lanarịrị otu mbụ ahụ.
Ebumnuche nke nzukọ ọmụmụ ihe ahụ bụ nyocha na mgbasa nke ọdịbendị Mayan, site n'aka ndị ọkachamara na ngalaba akụkọ ihe mere eme, nkà mmụta ihe ochie, usoro ọmụmụ na asụsụ.
Ọrụ nke maestro Ruz kwụrụ ụgwọ ozugbo, ọ hiwere ọbá akwụkwọ nke ya, ọ malitere ọrụ nke ịchịkọta ọba akwụkwọ foto nke dabere na mkpokọta nke onwe ya ma mepụta mbipụta oge site na Estudios de Cultura Maya, yana mbipụta pụrụ iche na usoro " Akwụkwọ ederede ". E debere ọrụ nchịkọta akụkọ ya na mpịakọta 10 nke Studies, 10 "Akwụkwọ ndetu" na ọrụ 2 nke ghọrọ ngwa ngwa nke ochie nke Mayan Bibliography: Cultural Development of the Mayas and Funerary Customs of Mayans oge ochie, na nso nso a.
Ọ bụ ezie na ọrụ ahụ siri ike, ịgafe Seminar ahụ adịghị mfe, ebe ọ bụ na na 1965, emegharịghị nkwekọrịta maka ndị nyocha ahụ wee belata ndị ọrụ ahụ na onye isi, odeakwụkwọ na ndị nwere agụmakwụkwọ abụọ. N'oge ahụ, Dr. Ruz duziri ọtụtụ usoro, n'etiti nke anyị ga-ekwupụta banyere nke Marta Foncerrada de Molina na Uxmal na nke Beatriz de la Fuente na Palenque. Site na nke mbụ, Achọrọ m imesi ike na, mgbe ọ dị ndụ, ọ na-akwado nkwado ya mgbe niile nye ndị nyocha nke Center. Site na nke abụọ achọrọ m icheta na ọrụ ya dị omimi n'ịmụ banyere nka tupu emeela ka ọ, n'etiti ndị ọzọ na-asọpụrụ, ka akpọ ya onye nkuzi ahazi nke Mahadum National Autonomous nke Mexico.
Akụkụ ọzọ dị mkpa na ntọala nke Centre ahụ bụ Commission for the Study of Mayan Writing, nke a mụrụ n'adabereghị na UNAM, na Ndịda Ebe Ọwụwa Anyanwụ, na 1963; Kọmitii a chịkọtara ọtụtụ ndị nyocha nwere mmasị ịrara onwe ha nye ịkọwa ederede Mayan. N'ịbụ ndị ọganihu nke ndị ọkà mmụta si mba ọzọ nwere obi ụtọ, ha kpebiri ịmepụta otu ga-agba mbọ ịkọwa ihe omimi nke ide. N'ịbụ ndị e nyere onyinye na ebe a na-etinye na Electronic Computing Center nke UNAM, ụlọ ọrụ ndị nyere aka na ọrụ nke ndị nyocha ya na ego na-enweghị atụ bụ National Institute of Anthropology and History, Mahadum nke Yucatan, Mahadum Veracruzana, Summerlọ Ọrụ Ezumike nke Ọmụmụ Asụsụ na UNAM, ọkachasị nzukọ ọmụmụ Mayan nke Mayan, nke dị afọ atọ.
N’akwụkwọ iwu nke kọmishọna, akara aka nke Mauricio Swadesh na Leonardo Manrique; Ndị na-ahazi ọrụ ya nọchiri: Ramón Arzápalo, Otto Schumann, Román Piña Chan na Daniel Cazés. Ebumnuche ya bụ "ijikọ ọnụ na usoro nke philology na ndị nke electronic njikwa nke asụsụ asụsụ na ebumnuche nke na-abata n'ọdịnihu dị nso ghọta ihe odide nke oge ochie Maya."
Alberto Ruz, onye mkpebi siri ike nke ọrụ a, na 1965 kpọrọ Maricela Ayala, bụ onye kemgbe ahụ tinyegoro onwe ya na epigraphy na Centerlọ Ọrụ Maka Mayan.
Ebe ọ bụ na injinia Barros Sierra banyere n'ọfịs, dị ka rector nke UNAM, ọ nyere nkwado ya na Commission, na ekele maka mmasị nke Onye Nchịkọta Ndị Mmadụ, Rubén Bonifaz Nuño na ndị isi ndị ọzọ, ọ sonyere Mahadum, na aha nke Seminary nke Studies nke Mayan Writing.
Ka ọ na-erule mgbe ahụ, otu ndị dehirhers nke ederede Mayan nwere ọrụ zuru oke na nke jikọtara ọnụ, yabụ onye isi ya, Daniel Cazés tụpụtara usoro "Akwụkwọ ndetu" nke, nke ọ butere tupu ya, dezie nzukọ ọmụmụ ihe ọdịnala Mayan. Isii nke akwụkwọ a dabara na nchọpụta Cazés n'onwe ya. Ha abụọ Seminars na n'okpuru onye nkuzi nke Dr. Pablo González Casanova, Kọmitii Nkà na ụzụ maka Humanities kwupụtara Center for Mayan Studies, nke onye isi oche Rubén Bonifaz Nuño guzobere.
Kemgbe afọ 1970 ihe nlekọta nke Center for Mayan Studies bụ:
"Ihe omuma na nghota nke ihe omuma ihe omuma, ihe okike na ndi Mayan, site na nyocha; mgbasa ozi nke nsonaazụ ndị enwetara, tumadi site na mbipụta na nkuzi, na ọzụzụ nke ndị nyocha ọhụụ ”.
Onye isi ya mbu bu Alberto Ruz, rue 1977, mgbe ahuru ya onye isi nke National Museum of Anthropology and History. Onye meriri ya bụ Mercedes de la Garza, onye nweburu aha Onye Nchịkọba biri ya rue 1990, afọ 13.
Mgbe afọ nke nyocha nke agụmakwụkwọ na mpaghara Mayan, anyị kwenyesiri ike na ọ na-eme ihe mgbe niile dịka ụkpụrụ dị na mbụ, na-enye onyinye nke na-abawanye ihe ọmụma banyere ụwa Mayan, na-eduga na nkọwa ọhụrụ, na-atụpụta echiche dị iche iche ma na-eweta ìhè vestiges kpuchie site na okike.
A na-eme nyocha ndị a ma na-eji usoro nke ọzụzụ dị iche iche: mmekọrịta mmadụ na mmadụ na ọmụmụ ihe ọmụmụ, ọmụmụ ihe ochie, epigraphy, akụkọ ihe mere eme na asụsụ. Ruo afọ 9, a na-amụkwa ndị Maya site na echiche mmụta banyere mmadụ.
Na nke ọ bụla nke sayensị, akpan akpan ma ọ bụ nkwonkwo nnyocha e rụrụ na ndị ọzọ so na otu Center, na Institute of Philological Research ma ọ bụ ndị ọzọ ụlọ ọrụ, ma site na National University na ndị ọzọ oru. Ugbu a ndị ọrụ mejupụtara 16 na-eme nnyocha, 4 agụmakwụkwọ technicians, 3 odeakwụkwọ na a quartermaster nnyemaaka.
Ekwesiri ighota na obu ezie na oru ha adighi adabere na Mahadum, ndi Mayan nochiri anya na Center, ya na Yucatecan Jorge Cocom Pech.
Achọrọ m icheta ndị ọrụ ibe ahụ nwụrụ anwụ ma hapụ anyị ịhụnanya na ihe ọmụma ha: onye ọkà mmụta asụsụ María Cristina Alvarez, bụ onye anyị ji ụgwọ Akwụkwọ edemede Ethnolinguistic nke Colonial Yucatecan Maya, n'etiti ọrụ ndị ọzọ, na ọkà mmụta ihe banyere mmadụ bụ María Montoliu, onye dere Mgbe chi teta: echiche nke cosmological nke ndi Maya oge ochie.
Mkpali nke Alberto Ruz rụpụtara sitere na Mercedes de la Garza, onye n'ime afọ iri na atọ nke oge ya kwalite mbipụta akwụkwọ 8 nke Mayan Culture Studies, akwụkwọ ndetu 10 na akwụkwọ pụrụ iche 15. Achọrọ m imesi ike na na mmalite ya, ọ bụ ndị mba ọzọ na-agbasa onyinye ha na magazin anyị; Agbanyeghị, Mercedes de la Garza bụ onye na-ahụ maka ịgba ndị na-eme nchọpụta ume ka ha were akwụkwọ akụkọ ahụ dịka nke ha ma jikọtara ọnụ na ya oge niile. Site na nke a, enwetara nguzozi n'etiti ndị na-arụ ọrụ n'ime na nke mpụga, ma ọ bụ nke mba ma ọ bụ nke mba ọzọ. Mercedes de la Garza nyere ndị Mexico Mayistas windo ụwa.
Okwesiri ighota na Mercedes de la Garza sitere na okike usoro nke isi mmalite nke ihe omumu banyere Mayan Culture nke putara n'enweghi nsogbu site na mmalite ya na 1983. Ruo ugbu a mpịakọta 12, jikọtara na nke a bụ nhazi nke aservo ya na nnomi nke faịlị nke sitere na ndekọta akụkọ mba na mba ọzọ dị iche iche nke bụ ntọala nke nchọpụta dị mkpa.
Agbanyeghị na ọnụọgụgụ nwere ike ikwu obere ihe gbasara onyinye agụmakwụkwọ, ọ bụrụ na anyị gụọ oke akwụkwọ nke Proceedings of the Congresses, anyị na-achịkọta ọrụ 72 n'okpuru rubric Center for Mayan Studies.
Ọ bụ ndị isi atọ nke Institutelọ Ọrụ ahụ kpaliri ma mee ka njem afọ 26 gara nke ọma: Dọkịta Rubén Bonifaz Nuño, Elizabeth Luna na Fernando Curiel, bụ ndị anyị kwenyere maka nkwado siri ike ha.
Taa, na ngalaba nke epigraphy, a na-emechi nyocha na Toniná na ọrụ nke ịmepụta ọbá akwụkwọ glyph nke na-etinye akụrụngwa iji me nyocha n'ọhịa nke ịkọwa ederede Mayan na-amalite. A na-eji asusu ndi mmadu eme ihe banyere asusu ndi Tojolabal na asusu ndi Chol.
Na nkà mmụta ihe ochie, kemgbe ọtụtụ afọ, e gwupụtala ihe na mpaghara obodo Las Margaritas, Chiapas; A ga-ebipụta akwụkwọ nke mechiri akụkụ nke ọmụmụ ndị a n'oge na-adịghị anya.
N'akụkọ ihe mere eme, ọtụtụ ndị nchọpụta raara onwe ha nye mkpebi nke akara ngosi Mayan n'ihi akụkọ ntolite nke okpukpe. Nakwa n'ime ịdọ aka ná ntị a, a na-anwa ịhazigharị iwu Mayan nke Hispanic n'oge a na-akpọtụrụ ya, a na-arụ ọrụ na gọọmentị ụmụ amaala na ugwu ugwu nke Chiapas na oge colonial, gburugburu arụmọrụ nke ndị ahịa na mpaghara ahụ. na nwughari nke oge gara aga nke Itza na oge ha tupu Hispanic na nke colonial.
Ka ọ dị ugbu a, Centre ahụ nwere mmụọ miri emi nke njikọta ọrụ na-akpali ma na-eme ka ọchụchọ maka azịza banyere ndị mmadụ na-agbasi mbọ ike ịmezigharị ihe oyiyi ya site n'aka otu akụkọ ọdịnala gaa na otu ihe nwere ikike iwere ọnọdụ na ọha mmadụ na akụkọ mba.
Ana Luisa Izquierdo Ọ bụ Nna-ukwu na History gụsịrị akwụkwọ na UNAM, onye nyocha na onye nhazi nke Center for Mayan Studies na UNAM, ma bụrụkwa onye isi ugbu a na Mayan Culture Studies
Isi Iyi: Mexico na Oge Nke 17. 1996.
