Agbụrụ agbụrụ dị iche iche nke mpaghara Oaxacan mere ka ozi ọma dị iche iche karịa ka ọ dị n'akụkụ ndị ọzọ nke New Spain; ọ bụ ezie na n'ozuzu ha gbasoro otu amụma banyere ụzọ nke itinye ụmụ amaala na ọdịbendị ọdịda anyanwụ.
Agbụrụ agbụrụ dị iche iche nke mpaghara Oaxacan mere ka ozi ọma dị iche iche karịa ka ọ dị n'akụkụ ndị ọzọ nke New Spain; ọ bụ ezie na n'ozuzu ha gbasoro otu amụma banyere ụzọ nke itinye ụmụ amaala na ọdịbendị ọdịda anyanwụ.
Agroso modo, enwere ike ịsị na na Oaxaca, ụka meendantant rụrụ ọrụ dị mkpa ma dị mkpa karịa ndị ụkọchukwu na-ahụ maka okpukpe. Akaebe nke a bụ nnukwu convents ndị ka na-eguzo; Ọ bụ ya mere na ndị Dominicans, n'ụzọ ziri ezi, na-ahụta ka "ndị chefuru mmepeanya Oaxacan." Agbanyeghị, ịchịisi nke ụmụ amaala ahụ pụtara ọtụtụ oge na ime ihe ike.
A na-asọpụrụ ebe obibi ndị a na-akpọ Mixteca Alta maka ọtụtụ ebumnuche: Tamazulapan, Coixtlahuaca, Tejupan, Teposcolula, Yanhuitlán, Nochixtlán, Achiutla na Tlaxiaco, n'etiti ndị kachasị mkpa; na ndagwurugwu ndị dị n'etiti, n'enweghị obi abụọ ọ bụla, ụlọ kachasị mma bụ ụlọ obibi ndị mọnk nke Santo Domingo de Oaxaca (Motherlọ nne nke Province na College of Major Studies), ma anyị agaghị echefu ụlọ Etla, Huitzo, Cuilapan, Tlacochahuaya, Teitipac na Jalapa de Marqués (n'oge a furu efu), n'etiti ihe ndị ọzọ; ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ụzọ niile na Tehuantepec. Na nke ọ bụla n'ime ụlọ ndị a, a ga-ahụ otu ụlọ ọrụ ụlọ, "ndị mepụtara" site na ndị isi n'oge narị afọ nke 16: atrium, ụka, cloister na ubi mkpụrụ osisi. N'ime ha ejiji na ihe ngosi nka nke ndị Spain wetara gosipụtara, tinyere iche iche plastik dị iche iche, ọkachasị ihe osise, nke usoro ọmụmụ Hispanic.
Na mgbakwunye na njikọta plastik dị otú ahụ, ọnụ ọgụgụ dị ukwuu nke ụlọ ọrụ ndị a pụtara: atria sara mbara na-ebute ndị nọn ahụ, bụ nke Teposcolula bụ otu kachasị.
Chalọ ekpere ndị ghere oghe nwere ike ịbụ "ụdị niche" - dị na Coixtlahuaca- ma ọ bụ nwee ọtụtụ ụgbọ mmiri dị na Teposcolula na Cuilapan. N'ime ụka, nke Yanhuitlán, maka ọtụtụ ebumnuche, bụ otu n'ime ihe kachasị mkpa. O di nwute na ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ókèala Oaxacan niile bụ mpaghara seismic; N'ihi nke a, ala ọma jijiji na-ebibi ochie ochie. Otú ọ dị, a pụrụ ịhụ ọdịdị ochie ya, dị ka ọ dị na Etla ma ọ bụ Huitzo. Ugbo ebe obibi ndị nọn ahụ mejupụtara, ruo ọtụtụ narị afọ, mpako nke okpukpe Dominican, bụ onye mere ka ahịhịa nke ala ahụ too, n'akụkụ osisi na akwụkwọ nri si Castile.
Agbanyeghị, ọ dị n'ime ụka ebe ị ka nwere ike ịmasị ụba ọgaranya nke trousseau nke ejiri chọọ ha mma: eserese eserese, ihe ịchụàjà, tebụl na eserese mmanụ, ihe osise na akụkụ ahụ, arịa ụlọ, ndị na-acha ọla edo na uwe okpukpe na-egosi akụ na ụba na mmesapụ aka n'ime ndị kwụrụ ụgwọ ya (ndị mmadụ n'otu n'otu na ụmụ amaala obodo).
Ebe obibi ndị nọn ahụ bụ ebumnuche nke mmepeanya ọdịda anyanwụ sitere: yana nkuzi nke okpukpe Katọlik, ekpughere teknụzụ ọhụụ ka ọ dịkwuo mma n'ụwa.
Osisi ndị si n’ebe dị anya (ọka wit, okpete, kọfị, osisi mkpụrụ osisi) gbanwee ụdị ala Oaxacan dị iche iche; ngbanwe nke mere ka fauna-nke di ukwu na nke pere mpe nke gabigara oke osimiri (ehi, ewu, inyinya, ezì, nnunu na anu ulo). Na iwebata ịkụ ihe nke silkworm ekwesịghị ichefu, nke yana ya na erigbu nke na-acha uhie uhie bụ ihe oriri, ihe karịrị narị afọ atọ, nke akụ na ụba nke mpaghara dị iche iche nke Oaxaca.
N'ebe ndị nchụaja ahụ, na-ejikwa ihe eji eme ihe karịa (dịka ọmụmaatụ, egwu, nka na ịgba egwu), ndị ụkọchukwu kụziiri ndị obodo ahụ ụkpụrụ ọdịnala ime mmụọ nke akara dị iche na nke ha nwere tupu ọbịbịa nke ndị mmeri; n'otu oge ahụ, ịmụ nkà mmụta ihe na-akpụzi ọdịdị nke ụmụ amaala Oaxacan.
Mana ọ ga-abụ ezighi ezi ịghara ịkọwa na ndị isi ahụ mụtakwara ọtụtụ asụsụ ụmụ amaala, na mgbakwunye na Zapotec na Mixtec; Akwụkwọ ọkọwa okwu, nkuzi, ụtọasụsụ, ofufe, okwuchukwu, na nka ndị ọzọ dị n'asụsụ obodo, nke ndị Dominican dere dere. Aha Fray Gonzalo Lucero, Fray Jordán de Santa Catalina, Fray Juan de Córdoba na Fray Bernardino de Minaya, bụ ndị a kacha mara amara n'obodo ndị nkwusa guzobere na Oaxaca.
Ugbu a, ndị ụkọchukwu nke okpukpe pụtakwara na ala Oaxacan site na mgbe mbụ; ọ bụ ezie na ozugbo etinyere bishọp nke Antequera, onye njide ya nke abụọ ruo afọ iri abụọ (1559-1579) bụ Dominican: Fray Bernardo de Alburquerque. Ka oge na-aga, okpueze ahụ kpebisiri ike na ndị bishọp ahụ abụghị ndị okpukpe. Na narị afọ nke 17, ndị ụkọchukwu a ma ama dị ka Don Isidoro Sariñana na Cuenca (Mexico, 1631-Oaxaca, 1696), ndị so na Katidral nke Mexico, bụ ndị rutere Oaxaca na 1683, na-achị ebe a.
Ọ bụrụ na ndị nọn ahụ na-anọchite ọnụnọ nke ndị ụkọchukwu mendicant na mpaghara dị iche iche nke ụlọ ọrụ ahụ, na ụka ụfọdụ na ụlọ ụka ụfọdụ - ndị akụkụ ụlọ ha dị iche n'ezie - a na-ahụta ndị ụkọchukwu ụwa. Ebe ọ bụ na onye nrụpụta ihe bụ Alonso García Bravo guzobere obodo Antequera, katidral nke Oaxaca bi otu n’ime isi ebe ndị gbara gburugburu; A haziri ụlọ ahụ nke ga-abụ ụlọ bishọp ahụ ma wuo ya na narị afọ nke 16, na-agbaso usoro ihe atụ nke ụlọ atọ nke ụlọ elu ejima.
Ka oge na-aga na n'ihi ala ọma jijiji ndị mebiri ha, e wughachiri ya na mmalite nke narị afọ 18, na-aghọ ụlọ okpukpe kachasị mkpa n'obodo ahụ, ọkachasị site n'echiche nchịkwa; Ngosipụta ihu ọhụụ ya na-acha akwụkwọ ndụ akwụkwọ ndụ bụ otu n'ime ihe atụ nke Oaxacan Baroque. Na-adịghị anya site na ya - na n'ụzọ ya na ya na-asọ mpi - guzo ebe obibi ndị mọnk Santo Domingo na ebe nsọ Nuestra Señora de la Soledad. Nke mbu n’ime ha, ya na Chapel of the Rosary, bu ezigbo ihe atumatu banyere ihe eji eme akwa eji mee otutu ego na Puebla na Oaxaca; na ụlọ nsọ ahụ nkà mmụta okpukpe na nkà mmụta okpukpe na-aga ụkwụ na ụkwụ, gbanwere n'ime abụ na-adịgide adịgide maka otuto nke Chineke na iwu Dominican. Na akwa facade-screen nke La Soledad enwerekwa ihu akwukwo nke ihe omuma na akuko nke ndi ihe oyiyi ha natara ekpere mbu nke ndi kwesiri ntukwasi obi, tupu ha akpọ isi ala nye nwanyi ahu na-ata ahuhu.
Ọtụtụ ụlọ arụsị na ụlọ ụka ndị ọzọ na-emezi ihe onyonyo mepere emepe nke Oaxaca na gburugburu ya; ụfọdụ dị obi umeala, dịka ọmụmaatụ Santa Marta del Marquesado; ndị ọzọ, ya na akụ na-enweghị atụ a na-apụghị ịgụta ọnụ, na-agba akaebe na akụnụba nke Antequera: San Felipe Neri, nke jupụtara na ebe ịchụ aja ọla edo, San Agustín nwere ezigbo ihu ụzọ ya; ụfọdụ ndị ọzọ na-akpalite iwu okpukpe dị iche iche: Mercedarian, Jesuit, Carmelites, na-echefughị ngalaba okpukpe dị iche iche, bụ ndị a na-enwe ọnụnọ ha na nnukwu ụlọ ọrụ mmepụta ihe dịka ụlọ ochie nke Santa Catarina ma ọ bụ ndị sista ndị La Laledled. Ma n'agbanyeghị nke ahụ, n'ihi aha ya na etu o siri dị, ụyọkọ nke Los Siete Príncipes (nke dị ugbu a Casa de la Cultura), yana ndị mọnk nke San Francisco, Carmen Alto na ụka Las Nieves.
Mmetụta ọrụ nka nke ihe ncheta ndị a gafere oke ndagwurugwu ma nwee ike ịnabata ya nke ọma na mpaghara ndị dịpụrụ adịpụ dị ka Sierra de Ixtlán. Ọ bụ ndị omenkà si Antequera wuru ma chọọ ụlọ ụka Santo Tomás, nke dị na obodo ikpeazụ ahụ, mma. A pụkwara ikwu otu ihe ahụ banyere ụlọ nsọ Calpulalpan ebe a na-amaghị ihe ga-amasịkwu ya, ihe owuwu ya ma ọ bụ ebe ịchụàjà nke ihe oyiyi ọla edo jupụtara.
