Jụ maka ọdịbendị e biri ebi na ógbè ahụ bụ ịjụ etu ụzọ ọdịda anyanwụ si banye mba anyị.
Akwụkwọ a ebipụtara abụghị ihe na-agwụ ike ọrụ ya na iji ya rụọ ọrụ naanị. Akwụkwọ ahụ bụ ihe pụrụ iche ruo n’ókè ọ bụ oche odide, nke na-enye ohere ịmegharị echiche n’echeghị, site n’oge na ohere. Na Europe n’onwe ya, nchọpụta nke igwe obibi akwụkwọ na-ebugharị emeela ka ọ gbasaa ruo na oke nkesa nke echiche, site na usoro mgbasa ozi edere, ma nye ọdịbendị ọdịda anyanwụ otu n’ime ngwaọrụ ya kachasị ike. Site na nka a, etinyere ya na Baibul Gutenberg n’agbata 1449 na 1556, mmeputa nke akwukwo edeputara etozuola oge iji sonye na mgbasawanye nke Europe, na enyere ya aka ịtụte ma weghachite ọdịnala ọdịnala nke Old World na mpaghara na ọnọdụ dịpụrụ adịpụ ndị ahụ ndị Spanish hụrụ na ala ndị America.
Na-abanye nwayọọ nwayọọ n'ebe ugwu
Oghere nke ụzọ site na ime New Spain bụ ihe atụ. Camino de la Plata jikọtara ókèala nke New Spain na mpaghara ugwu, ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ mgbe niile ka a na-ahụkarị site n'otu mpaghara ebe a na-egwupụta ihe gaa n'ọzọ, n'etiti etiti ọtụtụ mpaghara, n'okpuru iyi egwu na-adịghị mgbe niile nke ndị otu na-emegide mmadụ. ọnụnọ ndị Spain karịa ndị bi na ndịda ya. Ndị mmeri ahụ bukwa asụsụ ha, njiri mara mma ha, ụzọ ha si atụrụ ime mmụọ karịrị nke mmadụ n'okpukpe, na n'ozuzu ha bụ echiche pụrụ iche nke dị iche na nke ndị amaala bi na ha. N'ime usoro amachaghị, na aghọtachaghị ya, ụfọdụ ihe ndekọ ederede na-enyere anyị aka ikwenye na akwụkwọ ahụ e bipụtara so ndị Europe na-abanye nwayọ nwayọ n'ebe ugwu. Dịkwa ka mmụọ na ihe ndị ọzọ niile so ha, ọ bịara mpaghara ndị a site n'okporo ụzọ eze nke Tierra Adentro.
A ghaghi ikwu na akwukwo aghaghi ichere maka uzo nke uzo iji mee ka odidi ha di na mpaghara a, kama ha biara na mbu nke mbu, dika ndi enyi a na-achoghi anya nke ndi Spanish. A maara na Nuño de Guzmán, onye meriri New Galicia, buuru mpịakọta nke afọ iri nke Tito Livio, ikekwe nsụgharị Spanish nke e bipụtara na Zaragoza na 1520. Ikpe dị ka nke Francisco Bueno, onye nwụrụ n'okporo ụzọ si Chiametla gawa Compostela na 1574, gosipụta site na onye mmeri kachasị nwee mmeri na onye kachasị nwee ntụkwasị obi nke ndị ahịa ha nọgidere na-esonyere mmepeanya ha na mpaghara ndị dịpụrụ adịpụ, site na ụlọ ọrụ leta. Bueno buuru ihe ato ya bu ihe ime mmuo: Art of Serving God, a Christian Doctrine and the Vita Expide of Fray Luis de Granada.
Ihe niile yiri ka ọ na-egosi na ogologo oge, ịgụ na ijide akwụkwọ a na mpaghara a bụkarị omume nke ndị sitere na Europe ma ọ bụ ndị sitere na ya. Ka ọ na-erule ọkara nke abụọ nke narị afọ nke 16, ìgwè ụmụ amaala dị n'ebe ugwu nke etiti etiti nọgidere na-enwe nanị njikọ dị nta na ihe mba ọzọ a, ọ bụ ezie na ihe oyiyi ya masịrị ha.
Nke a na-atụ aro nke a site na akwụkwọ nyocha sitere na 1561, nke bụkwa ihe ịrịba ama nke nnukwu mgbasa akwụkwọ na ụbọchị dịtụ. Ebe ọ bụ na Guadalajara natara iwu ka ị gaa Real de Minas de Zacatecas, iji chọta ọrụ ndị amachibidoro, onye isi ụka Bachiller Rivas hụrụ n'etiti "ndị Spaniards na ndị ọzọ ndị na-egwupụta ihe ndị a" akwụkwọ zuru oke nke akwụkwọ amachibidoro iji mejupụta obere akpa atọ nke ha, nke n’egosiputa na akwukwo ndi ebiputara n’adighi ike. N'ịbụ ndị e debere na sacristy nke ụka iji kpọga ha na Guadalajara, sacristan Antón -of Purépecha sitere na nwanne ya nwoke na enyi India ọzọ, mepere ngwugwu ndị a wee bido kesaa ọdịnaya ha n'etiti ndị India ndị ọzọ. Akwụkwọ a na-eduhie eduhie n'ihi na ọ nwere ike ime ka anyị nabata mmasị ụmụ amaala na-enweghị isi. Mana Anton na ndị India ndị ọzọ ajụrụ ajụjụ kwuputara na ha enweghị ike ịgụ, ma sacristan kwupụtara na ya were akwụkwọ ndị ahụ lee ọnụ ọgụgụ ha dị na ya.
Agụụ ịgụ ihe ọgụgụ nke ekwuru na ụfọdụ afọ ụfọdụ site na usoro dị iche iche mejupụtara. Ọtụtụ mgbe, a na-ebugharị akwụkwọ ndị ahụ dịka mmetụta onwe onye, ya bụ, onye nwe ya si na mpaghara ndị ọzọ soro ha bịa dị ka akụkụ nke akpa ya. Ma n'oge ndị ọzọ a kpaliri ha dịka akụkụ nke azụmahịa azụmahịa nke sitere na Veracruz, ebe ndị ọrụ nke Nnyocha ahụ, nke kachasị site na 1571, mgbe e guzobere Officelọ Ọrụ Nsọ na Indies, jiri nlezianya nyochaa mbupu akwụkwọ ọ bụla. iji gbochie mgbasa nke echiche Protestant. Ka oge na-aga - ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ mgbe ọ kwụsịrị na Mexico City - okwu ahụ biri site n'etiti onye na-ere ahịa akwụkwọ. Ndị nke abụọ a ga-eziga ha na ndị nwere mmasị, na-enyefe ha n'aka onye ọkwọ ụgbọ ịnyịnya ibu nke buuru akwụkwọ ndị ahụ gaa n'akụkụ ugwu na azụ nke ịnyịnya ibu, n'ime igbe osisi echekwara echekwa nke ejiri akpụkpọ anụ kpuchie iji gbochie ihu igwe na ihe ọghọm dị n'okporo ụzọ ahụ ibibi ụdị ụgbọ ahụ siri ike. Akwụkwọ niile dị na mgbago ugwu rutere mpaghara ugwu na ụfọdụ n'ime ụzọ ndị a, na ịdị adị ha na mpaghara ndị ahụ n'okporo ụzọ nwere ike dee site na ọkara nke abụọ nke narị afọ 16 na Zacatecas, na site na narị afọ nke 17 na ebe dịka Durango. , Parral na New Mexico. N'ịbụ nke e ji mee ihe na mgbe ụfọdụ ihe ọhụrụ, akwụkwọ ndị ahụ na-ekwu ogologo ụzọ site na ịpụ n'ụlọ ahịa obibi akwụkwọ nke Europe, ma ọ bụ ma ọ dịghị ihe ọzọ site na ndị guzobere na Mexico City. Ọnọdụ a dịgidere ruo afọ iri nke atọ nke narị afọ nke 19, mgbe ụfọdụ ndị na-ebi akwụkwọ na-ejegharị ejegharị rutere n'akụkụ ndị a n'oge ma ọ bụ mgbe nnwere onwe nnwere onwe gasịrị.
Akụkụ azụmahịa
Idekọ akwụkwọ azụmahịa nke ikesa akwụkwọ bụ, ọ bụ ihe na-agaghị ekwe omume ọ bụ n'ihi eziokwu ahụ bụ na akwụkwọ akwụghị ụtụ alcabala, nke mere na okporo ụzọ ha ewepụtaghị ndekọ gọọmentị. Ọtụtụ ikike iji ebufe akwụkwọ gaa mpaghara ndị na-egwupụta akụ na mpaghara ndị na-apụta na ebe ndebe ihe na-emetụta ọkara nke abụọ nke narị afọ nke 18, mgbe ịmụrụ anya gbasara mgbasa akwụkwọ ebipụtara siri ike iji gbochie mgbasa echiche nke Enlightenment. N'ezie, akaebe metụtara njikọ nke ihe onwunwe nwụrụ anwụ - ihe akaebe - na njikwa echiche nke e guzobere site na nyochaa nrugharị nke mbipụta akwụkwọ, bụ ọrụ ndị na-eme ka anyị mara ụdị ederede ederede na Camino de La Plata na mpaghara ndị ọ na-ejikọ.
N’ihe onodu onu ogugu, onu ogugu kachasi diri n’oge colonial bu ndi gbakoro n’ebe ndi Franciscan na Jesuit. Dịka ọmụmaatụ, Zacatecas College of Propaganda Fide nwere ụlọ karịa 10,000. N'akụkụ nke ya, ọbá akwụkwọ nke ndị Jesuit nke Chihuahua, nke e mepụtara na 1769, nwere ihe karịrị aha 370 - nke ụfọdụ na-ekpuchi ọtụtụ mpịakọta, na-agụghị ndị kewapụrụ n'ihi na amachibidoro ọrụ ha ma ọ bụ n'ihi na ha adịla njọ. . Ọbá akwụkwọ Celaya nwere ọrụ 986, ebe nke San Luis de la Paz ruru ọrụ 515. N’ebe fọdụrụ n’ọ́bá akwụkwọ nke Jesuit College of Parras, a ghọtara ihe karịrị 400 na 1793. Nchịkọta ndị a bara ụba na mpịakọta bara uru maka ọgwụgwọ mkpụrụ obi na ozi okpukpe nke ndị ụkọchukwu mere. Ya mere, achọrọ ihe dị iche iche, akwụkwọ akụkọ, akwụkwọ akụkọ, akwụkwọ nsọ, na okwuchukwu okwu na ọba akwụkwọ ndị a. Okwu ndi ebiputara bu kwa enyemaka nke inye aka nke ikwalite ofufe n'etiti ndi laity n'uzo nke novenas na ndu ndi nso. N'echiche a, akwụkwọ ahụ bụ ihe inyeaka na-enweghị ike inye aka yana ezigbo ntuziaka bara uru iji soro usoro mkpokọta na nke onye ọ bụla n'otu n'otu n'okpukpe Ndị Kraịst (uka, ekpere) na iche nke mpaghara ndị a.
Ma ụdị ọrụ nke ndị ozi ala ọzọ chọkwara ka a mata ụwa nke ọma. Nke a na-akọwa ịdị adị na ọba akwụkwọ ndị a nke akwụkwọ ọkọwa okwu na ụtọ asụsụ inyeaka na asụsụ nke autochthonous asụsụ; nke akwụkwọ ndị dị na mbara igwe, ọgwụ, ịwa ahụ na ịta ahịhịa nke dị n'ọbá akwụkwọ nke Colegio de Propaganda Fide de Guadalupe; ma ọ bụ akwụkwọ De De Metallica nke Jorge Agrícola dere - onye kacha nwee ikike na ngwuputa na metallurgy nke oge ahụ nke dị n'etiti akwụkwọ ndị Jesuit nke Convent of Zacatecas. Akara ọkụ ndị a rụrụ na nsọtụ akwụkwọ ndị ahụ, nke mekwara ka a mata ihe onwunwe ha ma gbochie izu ohi, gosipụtara na akwụkwọ ndị ahụ rutere n'ebe obibi ndị mọnk ọ bụghị naanị maka ịzụta, dịka akụkụ nke onyinye ndị okpueze nyere, maka Iji maa atụ, na njem ndị Franciscan, mana oge ụfọdụ, mgbe a na-eziga ha na ebe obibi ndị mọnk ndị ọzọ, ndị ụkọchukwu si n'ọtụtụ ọba akwụkwọ ndị ọzọ soro ha were nyere aka maka mkpa anụ ahụ na nke mmụọ ha. Ihe odide dị na akwụkwọ ndị ahụ na-akụzikwara anyị na, ebe ọ bụ na ndị nwe ha nwere ọtụtụ friar, ọtụtụ mpịakọta ghọrọ nke ndị okpukperechi mgbe ndị nwe ha nwụrụ.
Ọrụ agụmakwụkwọ
Ọrụ mmuta nke ndị ụkọchukwu, ọkachasị ndị Jesuit, raara onwe ha nye, na-akọwa ụdị aha ọtụtụ pụtara na ọba akwụkwọ ndị convent. Akụkụ dị mma nke ndị a bụ mpịakọta na nkà mmụta okpukpe, nkọwa nke ndị mmụta banyere akụkụ Akwụkwọ Nsọ, ọmụmụ na nkọwa banyere nkà ihe ọmụma Aristotle, na akwụkwọ ntuziaka, ya bụ, ụdị ihe ọmụma dị n'oge ahụ bụ ọdịnala ọdịnala ọgụgụ na nke ahụ ndị nkụzi a chebere. Eziokwu ahụ bụ na ọtụtụ n'ime ihe odide ndị a n'asụsụ Latin, 'na ogologo ọzụzụ a chọrọ iji mụta iwu, nkà mmụta okpukpe, na nkà ihe ọmụma, mere ka nke a bụrụ ọdịnala nke na ọ na-adị mfe ịnwụ ozugbo ụlọ ọrụ ahụ funahụrụ. ebe o toro. Site na iwu nke okpukpe alachaala n'iyi, akụkụ dị mma nke ụlọ akwụkwọ ebe obibi ndị mọnk bụ ndị e bukọrọ ihe ma ọ bụ nleghara anya, nke mere na ọ bụ naanị mmadụ ole na ole lanarịrị, ndị a na-agbasasịkwa.
Ọ bụ ezie na nchịkọta ndị a ma ama dị na ebe obibi ndị mọnk nke dị mkpa karịa, anyị maara na ndị isi ahụ buru ọtụtụ akwụkwọ ọbụlagodi na njem ndị ọzọ dịpụrụ adịpụ. Na 1767, mgbe enyere iwu ịchụpu Society of Jesus, akwụkwọ ndị dị na mpaghara itoolu na Sierra Tarahumara dị mpịakọta 1,106. Ebumnuche nke San Borja, nke bụ nke nwere ọtụtụ mpịakọta, nwere akwụkwọ iri asaa na otu, na nke nke Temotzachic, nke kachasị dị iche iche, nwere 222.
Ndi nkiti
Ọ bụrụ na iji akwụkwọ eme ihe mara nke ọma n'okike, ojiji ndị mmadụ nyere akwụkwọ a na-ekpughere anyị karịa, n'ihi na nkọwa ha maka ihe ha gụrụ bụ nsonaazụ enweghị njikwa karịa nke ndị nweburu na-aga akwụkwọ ọzụzụ. Inwe akwukwo site na ndi mmadu a na-achota site na akwukwo ndi ozo, nke gosiputara uzo ozo maka ikesa akwukwo. Ọ bụrụ na onye ọ bụla nwụrụ anwụ nwere akwụkwọ mgbe ọ dị ndụ, e ji nlezianya dezie ha iji were ihe fọdụrụnụ ala ahịa na-ere ahịa. N’ụzọ dị otu a, akwụkwọ ndị ahụ gbanwere ndị nwe ha, n’oge ụfọdụkwa, ha gara n’ihu na-aga n’ihu na mgbago ugwu.
Ndepụta ndị a na-etinye na uche ndị ahụ anaghị adịkarị oke. Mgbe ụfọdụ enwere mpịakọta abụọ ma ọ bụ atọ, ọ bụ ezie na n’oge ndị ọzọ ọnụ ọgụgụ ahụ na-eru iri abụọ, tụmadị ndị ndị ọrụ akụ na ụba ha gbadoro ụkwụ n’ihe ọmụma agụbara akwụkwọ. Otu ihe dị iche bụ nke Diego de Peñalosa, gọvanọ na Santa Fe de Nuevo México n'etiti 1661-1664. O nwere ihe dịka akwụkwọ 51 na 1669, mgbe a napụrụ ya ngwongwo ya. Edere ndepụta ndị kachasị ọnụ bụ kpọmkwem n'etiti ndị isi, ndị dibia, na ndị ọka iwu. Ma na mpụga nke ederede ndị kwadoro ọrụ ọkachamara, akwụkwọ ndị a họọrọ kpamkpam bụ ihe na-atọ ụtọ kachasị agbanwe agbanwe. Okwesiri ka obere ndepụta ghara iduhie, n'ihi na, dị ka anyị hụworo, mpịakọta ole na ole dị n'aka were mmetụta siri ike karị dịka ha bụ ihe a na-agụ ugboro ugboro, a gbatịkwara mmetụta a site na mbinye ego na nkwupụta nkwado nke na-akpali ha gburugburu. .
Ọ bụ ezie na ịgụ ihe na-enye ntụrụndụ, ekwesịghị iche na ọ bụ naanị ndọpụ uche bụ omume a. Ya mere, n'ihe banyere Nuño de Guzmán, ekwesiri icheta na afọ iri nke Tito Livio bụ akụkọ dị elu ma dị ebube, nke Renaissance Europe si nweta echiche ọ bụghị naanị otu esi wuo ike agha na nke ọchịchị. nke Rome oge ochie, mana ịdị ukwuu ya. Livy, onye Petrarch napụtara na West, bụ otu n'ime ọgụgụ ọgụgụ Machiavelli kachasị amasị ya, na-akpali echiche ya banyere ụdị ike ọchịchị. Ọ dịbeghị anya na akụkọ ya banyere njem ndị epic, dị ka nke Hannibal site na Alps, bụ otu isi iyi sitere n'ike mmụọ nsọ maka onye mmeri na Indies. Anyị nwere ike icheta ebe a na aha California na nchọta ndị dị na mgbago ugwu maka ịchọ El Dorado bụkwa ebumnuche sitere na akwụkwọ: akụkụ nke abụọ nke Amadís de Gaula, nke García Rodríguez de Montalvo dere. A ga-achọ ohere ọzọ iji kọwaa nuances na ịtụle omume dị iche iche onye njem a, akwụkwọ ahụ mere. Usoro ndị a na-achọ ịmebata onye na-agụ ya ezigbo ụwa na-eche n'echiche nke akwụkwọ ahụ na ọgụgụ a malitere na ebe a na-akpọ ugwu New Spain.
